Ад «Уварвання» Лазніцы да «Рэчыва» Фаржэа: сабралі падборку з пяці фільмаў Канаў, якія ўсе будуць абмяркоўваць найбліжэйшы год

Класавая няроўнасць, уплыў дзяржавы на чалавека, патрабаванні медыяіндустрыі да знешняга выгляду жанчын, сястрынства, прырода гвалту —  адныя з тэм, якія падымаліся ў фільмах 77-га Канскага фестывалю. Але сёлета галоўная кінападзея свету запомнілася тым, што «Залатую пальмавую галіну» прысудзілі рамантычнай камедыі з «добрымі рускімі» «Анора» Шона Бэйкера. Ці сапраўды «рускі раманс» можна лічыць найлепшай стужкай фестывалю? Якія фільмы найчасцей абмяркоўвалі ў кулуарах кінафоруму? Адмыслова для Reform.news Наталля Вавілонская зрабіла падборку з пяці карцін Канаў, якія ў хуткім часе трапяць у міжнародны пракат, і абмеркавала вынікі фэсту з беларускім кінааналітыкам і праграмным дырэктарам Ігарам Сукманавым.

Трэба адразу пазначыць, што кінафестываль у Канах нездарма лічыцца самым значным. Ідучы насуперак галівудскім касавым фільмам, Канскі кінафэст прасоўвае арыгінальнае аўтарскае кіно, якое эксперыментуе, шукае новыя мастацкія рашэнні і выкрывае глабальныя і лакальныя праблемы. Атрымліваецца свайго роду зрэз найболей актуальнага кіно, траекторыі яго развіцця і тэм, якія адлюстроўваюць час.

Многія фільмы, якія мы цяпер адносім да класікі кінематографа, першапачаткова былі заўважаны адборшчыкам Канскага кінафестывалю, а потым яго журы, і атрымалі «Залатую пальмавую галіну». Сярод іх «Крымінальнае чытво» Квенціна Таранціна, «Салодкае жыццё» Федэрыка Феліні, «Апакаліпсіс сёння» Фрэнсіса Форда Копалы, «Таксіст» Марціна Скарсэзэ. Меркаванні кінакрытыкаў і журы часам могуць разыходзіцца, што толькі нараджае абмеркаванні вакол фестывальных стужак.

«Уварванне» («The Invasion»)

10 гадоў таму ў Канах паказалі фільм «Майдан» вядомага дакументаліста Сяргея Лазніцы, які, дарэчы, нарадзіўся ў Баранавічах. У кінакарціне расказваецца аб пратэстах супраць урада тагачаснага прэзідэнта Украіны Віктара Януковіча. Сёлета рэжысёр прадставіў на кінафэсце стужку «Уварванне», у якой ён працягвае весці летапіс сучаснай украінскай гісторыі. Фільм уяўляе сабой сузіральны альманах, сабраны з 21 навэлы, якія фіксуюць апошнія два гады з жыцця Украіны і яе народа.

Не паказваючы сцэны баявых дзеянняў, рэжысёр дакументуе, як вайна стала пастаянным спадарожнікам людзей па жыцці: як пахаванні і вяселлі змяняюць адзін аднаго, у нейкіх бальніцах працягваюць нараджацца дзеці, у іншых жа праходзяць рэабілітацыю і стараюцца навучыцца нанова хадзіць людзі, якія страцілі канечнасці, а на Каляды некаторыя ўкраінцы ў якасці жадання загадваюць абмен ваеннапалоннымі. «Уварванне» ў фільме Лазніцы адчуваецца ў кожным з эпізодаў і часам праз невідавочныя дэталі: на беразе возера стаіць таблічка «Небезпечно, міні», жаніх у загсе на сваім вяселлі не ў класічным гарнітуры, а ў салдацкай форме, клопат аб нованароджаным дзіцяці суправаджаецца страшнымі навінамі на фоне.

Лазніца працаваў над стужкай дыстанцыйна, складаючы ў агульную канву фільма эпізоды, знятыя ў розных гарадах Украіны аператарамі Яўгенам Адаменкам і Пятром Паўлюсам. Іх камера бесстаронна здымае пакуты ўкраінцаў і ўкраінак, а дадатковыя сэнсы ўзнікаюць дзякуючы кампаноўцы эпізодаў, — у чым адчуваецца почырк аўтара.

Разам з тым гэта стужка аб новым вітку адраджэння ўкраінскай культуры. Многія моманты фіксуюцца нібыта без ацэначнага меркавання, як сухія факты: вось за непатрэбнасцю пазбаўляюцца ад рускамоўных кніг, а з-за паветранай трывогі пяцікласнікам з настаўніцай даводзіцца эвакуявацца ў падвал, дзе яны, бавячы час, спяваюць песню «Червона калина». Не ведаючы аб тым, што Лазніцу выключылі з Украінскай кінаакадэміі з-за адмовы байкатаваць расійскіх кінематаграфістаў, якія супраць вайны, пры праглядзе ствараецца адчуванне, што аўтар падтрымлівае татальную адмену расійскай культуры. 

Пры гэтым нягледзячы на ​​ўвесь той боль, за якім мы назіраем на працягу фільма, рэжысёр глядзіць у будучыню з надзеяй. У адным з апошніх эпізодаў нам адкрываецца паэтычная карціна: жанчына ў прамянях вечаровага сонейка пад спевы птушак і шчокат конікаў укладвае цаглінку за цаглінкай, аднаўляючы свой разбураны дом.

«Лімонаў, балада пра Эдзічку» («Limonov: The Ballad»)

Разам з фільмам, які нагадвае пра страшную рэальнасць, на кінафэсце паказалі стужку, адхіленую ад рэчаіснасці: гаворка пра кіно «Лімонаў, балада пра Эдзічку» правакатара расійскага кіно Кірыла Сярэбранікава. 

Рэжысёр зважае, што гэта не байопік, ён паставіў стужку паводле рамана Эманюэля Карэра «Лімонаў». Услед за французскім пісьменнікам Сярэбранікаў даследуе шматаблічную асобу паэта і палітыка Эдуарда Лімонава. Яго ролю ў фільме выканаў брытанец Бэн Уішоў («Яркая зорка», «Хмарны атлас», «Кажуць жанчыны»). Дарэчы, стужка атрымалася такой жа супярэчлівай і неадназначнай, як яе герой. 

Хаатычны сюжэт канцэнтруецца на перыядзе жыцця Лімонава ў Нью-Ёрку, вядомасці ў Францыі, вяртанні і спрэчнай палітычнай славе ў Расіі. Немалую частку экраннага часу займаюць сцэны ў ложку. А візуальная мова «Балады пра Эдзічку» нагадвае адну з папярэдніх працаў рэжысёра «Лета». З тэатральнасцю, уласцівай некаторым момантам, фільм старанна выбудаваны і вытрымлівае стыль, адпаведны лакацыям падзей. 

Рэжысёр прызнаўся, што хацеў пазбегнуць кампліментарнай і ўсхваляльнай выявы Лімонава. І ў яго гэта атрымалася: галоўнаму герою не тое, што не хочацца спачуваць, ці ж ім захапляцца, ён выклікае негатыўнае стаўленне. Пры гэтым выява Лімонава ў Сярэбранікава — гэта нешта агульнае між тым, як Эдуард сам сябе апісвае ў рамане «Гэта я, Эдзічка», як яго характарызуе Эманюэль Карэр у сваёй кнізе, і прадстаўленнем героя рэжысёрам і сцэнарыстамі.

На сусветнай прэм’еры пасля паказу фільма Кірыл Сярэбранікаў вымавіў кароткую прамову: «Мы можам дапамагчы людзям зразумець прыроду гвалту, і чаму пачалася вайна». Апроч гэтага рэжысёр сказаў, што верыць у сілу мастацтва, што праз кіно магчыма паўплываць на людзей і спыніць гвалт, які адбываецца сёння ў свеце. 

Аднак пасля прагляду складваецца адчуванне, што фільм, кажучы пра ўсё (аб эміграцыі, выжыванні, творчасці, трансфармацыі асобы, адносінах паміж чалавекам і дзяржавай), не гаворыць ні пра што. І сапраўды гэта не кіно, якое зможа нешта змяніць у свеце, і нават наўрад ці ў свядомасці людзей.

«Рэчыва» («The Substance»)

Фільм, які прымушае, як мінімум, задумацца, як максімум, перагледзець свае погляды, — называецца «Рэчыва». Гэта аўтарскае выказванне Каралі Фаржэа ў абалонцы захапляльнага феміністычнага боды-хорару аб нянавісці да сябе, свайго цела і яго ўзроставых змен, а таксама аб таксічнасці грамадства, якое патрабавальнае і жорсткае ў дачыненні да жанчын і таго, як яны выглядаюць. Публіка Канскага кінафестывалю падзялілася на два лагеры: тыя, хто ад фільма ў захапленні і лічыць яго адной з найлепшых стужак у гэтым годзе, і іншыя — упэўненыя ў тым, што гэта нешта павярхоўнае, і не варта марнаваць час на прагляд.

Галоўную гераіню «Рэчыва» клічуць Элізабэт Спаркл (у выкананні Дэмі Мур). Калісьці яна была вядомай акторкай, а зараз вядзе тэлеперадачу з аэробікай у стылі 80-х. Калі ёй спаўняецца 50 гадоў, бос Харві (Дэніс Куэйд) яе проста «спісвае», быццам састарэлую бытавую тэхніку. Яшчэ шэраг непрыемных каментароў, — і вось жанчына ўжо стаіць у ванным пакоі ў руках са шпрыцам з дзіўным жаўтлявым «рэчывам». Пасля чароўнага ўколу з хрыбетніка Элізабэт вылазіць маладая «палепшаная» яе версія Сью ва ўвасабленні Маргарэт Куолі. Аднак аказваецца, што быць у прытомнасці можа толькі адна з іх. А каб усё працавала, ім трэба змяняць адна адну кожны тыдзень.

Маладая і амбіцыйная Сью хутка займае вакантнае месца вядучай тэлешоў, аднак ёй хочацца ўсё больш і больш. Паступова сітуацыя накаляецца, а відовішча, якое адбываецца на экране, з прагрэсавальнай сілай становіцца жорсткім і шакуючым пакуль не прыводзіць да жудаснай кульмінацыі.

Рэжысёрка прызнаецца, што бачыць у жанравых фільмах магчымасць быць празмернай і вызваліць нейкае вар’яцтва і энергію, якіх няма ў паўсядзённым жыцці. І гэта якраз тое, што ў яе атрымліваецца на 10 з 10. Адзінае, імкнучыся данесці сваю думку праз гіпербалізацыю Фаржэа часам залішне гіперсэксуалізуе часткі цела Сью, буйныя планы якіх мы разглядаем з розных ракурсаў.

Стужка атрымала заслужаную «Залатую пальмавую галіну» за сцэнар, аднак пэўна ўзнагароды заслугоўвала і смелая цудоўная праца Дэмі Мур. Яна агаляецца перад гледачом як у прамым, так і ў пераносным сэнсе. Дэмі Мур, эталон прыгажосці 90-х гадоў, за ўзроставымі зменамі якой назіраў увесь свет, ды ўсе, каму не лянота, абмяркоўвалі колькасць яе пластычных аперацый. Акторка не проста бярэцца за працу над гэтым фільмам, але і робіць гэта філігранна. 

На пытанне ад reform.news Дэмі Мур пракаментавала, якой роля ў «Рэчыве» стала для яе:

— Я разглядала гэтую ролю як выклік у найлепшым сэнсе гэтага слова. Пасля прачытання сцэнара стала зразумела, што гэта матэрыял, які мяне крыху палохае і выштурхвае з зоны камфорту. Аднак я ведаю, што ў гэтым крыецца магчымасць стаць найлепшай акторкай. Думаю, што гэтая праца сапраўды закранула вельмі шмат тэм, з якімі мы ўсе сутыкаемся.

«Эмілія Перэз» («Emilia Perez»)

Перахапляе эстафету паражаючых кінематаграфічных відовішчаў стужка, якой праракалі перамогу, іспанамоўны крымінальны мюзікл французскага рэжысёра Жака Адыяра «Эмілія Перэз». У выніку фільм атрымаў прыз журы, а ўзнагароду за лепшую жаночую ролю падзялілі паміж сабой чатыры акторкі стужкі: Карла Сафія Гаскан, Зоі Салдана, Селена Гомэз і Адрыяна Пас.

Па сюжэце адвакатка Рыта (Зоі Салдана) атрымлівае прапанову працы ад былога лідара мексіканскага картэля Манітаса (Карла Сафія Гаскан). Крымінальны аўтарытэт Мексікі абяцае яе азалаціць за дапамогу ў змене полу. Праз гэтую трансфармацыю Адыяр разважае не толькі пра шлях вонкавых змен, але і ўнутраных. Рэжысёра цікавіць, ці можа чалавек, які зграшыў, пачаць жыццё з чыстага ліста. Таксама кінематаграфіст закранае тэму сацыяльнага разрыву паміж багатымі і беднымі.

«Эмілія Перэз» — драйвовы эксперыментальны мюзікл, які нават заўзятым ненавіснікам гэтага жанру варта паглядзець. Незвычайнае спалучэнне крымінальнай драмы і мюзікла, — гэта якраз тое новае мастацкае рашэнне, на якія «палюе» Канскі кінафестываль. Можа быць фільм не зачаруе вас адразу, але пасля 40 хвілін хронаметражу сапраўды ўцягне і будзе здзіўляць. Сур’ёзна, дзе яшчэ вы ўбачыце музычную пастаноўку пра змену пола?!

«Віды дабрыні» («Kinds of Kindness») 

У лік эксперыментальнага кіно Канаў гэтага года заслужана ўваходзіць новая стужка аскараноснага грэцкага рэжысёра Ёргоса Ланцімаса «Віды дабрыні» («Kinds of Kindness»). Нягледзячы на ​​тое, што кінематаграфіст вяртаецца да знаёмай па яго ранніх фільмах стылістыцы, робіць ён гэта ў новай для сябе форме трыпціха, і выглядае гэта свежа і займальна.

Фільм «Віды дабрыні» складаецца з трох навел. У іх рэжысёр даследуе ўладу, аднак не з пункту гледжання дзяржавы, а ўладу, якая праяўляецца ў адносінах людзей паміж сабой. У сваёй абсурдысцкай манеры Ланцімас расказвае гісторыі пра сузалежныя адносіны паміж начальнікам і падначаленым, у якіх бос цалкам кантралюе жыццё свайго супрацоўніка; аб’юза ў адносінах паміж мужам і яго зніклай у экспедыцыі, а потым усё ж знойдзенай жонкай; таксічную сувязь двух фанатыкаў з іх сектай, для якой яны шукаюць дзяўчыну, што зможа ўваскрашаць мёртвых.

Ва ўсіх трох навелах іграюць адны і тыя ж акторы і акторкі: муза рэжысёра Эма Стоўн, Уільям Дэфо і Маргарэт Куолі, з якімі кінематаграфіст працаваў другі раз запар, новенькі для фільмаў Ланцімаса Джэсі Племанс і зорка «Эйфарыі» Хантэр Шэфер. Бліскуча выкананыя тры дыметральна супрацьлеглыя ролі ў «Відах дабрыні» прынеслі актору Джэсі Племансу «Залатую пальмавую галіну».

Фільм, які пачынаецца з рытмічнага хіта «Sweet Dreams», вельмі хутка ператвараецца ў напружанае дзейства пад інструментальную музыку ў спалучэнні з сатырычным гумарам, ад жорсткасці якога часам пачынае торгацца вока, але на гэта не глядзець немагчыма.

Варта згадаць яшчэ два важныя фільмы, якія не засталіся не заўважанымі журы: першая індыйская стужка ў канскім конкурсе за трыццаць гадоў «Усё, што мы ўяўляем як святло» («All We Imagine as Light») рэжысёркі Паял Кападыя і «Семя святога інжыра» («The Seed of the Sacred Fig») іранца Махамада Расулафа, якому за здымкі гэтай карціны прысудзілі 8 гадоў турмы, аднак рэжысёр змог пакінуць краіну. Першы забраў гран-пры кінафэсту, другі атрымаў спецыяльную згадку журы і ўзнагароду кінакрытыкаў FIPRESCI.

Ігравы дэбют Паял Кападыя «Усё, што мы ўяўляем як святло» гарманічна працягвае тэмы, якія чырвонай ніткай закранаюцца ў многіх фільмах Кан у 2024 годзе. Гэта кранальная гісторыя кахання і сястрынства з тонкім палітычным падтэкстам. Напрыклад, у адной са сцэн дзве гераіні, якія жывуць у невялікім пакойчыку, ад безвыходнасці і злосці кідаюць камяні ў постэр з рэкламай элітнага жылля. Праз падобныя дэталі рэжысёрка закранае тэму класавага разрыву. У цэнтры сюжэту тры медсястры. Палову фільма мы назіраем за іх жыццём у Мумбаі, аднак стаміўшыся ад праблем і будзённасці, дзяўчаты збягаюць у вясковую хату на беразе мора. Там пачынаецца другая палова фільма, якая ўяўляе сабой магічнае візуальнае падарожжа, паказанае не падобнай ні на што кінамоваю.

«Семя святога інжыра» распавядае пра рэаліі пратэстаў 2022 года, выкліканых забойствам у паліцыі 22-гадовай дзяўчыны Махсы Аміні. У кінакарціне расказваецца пра следчага суддзю Рэвалюцыйнага суда ў Тэгеране Імана (Місаг Зарэх). На фоне агульнанацыянальных палітычных пратэстаў яму па абавязку службы даводзіцца падпісваць сотні смяротных прысудаў у дзень, што адбіваецца на яго псіхалагічным стане і на адносінах з сям’ёй. З гэтага атрымліваецца псіхалагічны трылер аб патрыярхальным гвалце.

Як і ў выпадку з іранскім фільмам «Мой любімы торт» («My Favourite Cake») дуэта рэжысёраў Бехташа Сенайі і Мар’ям Мукадм, які паказалі сёлета на Берлінале, здымкі стужкі праходзілі таемна. Сябры журы Міжнароднай федэрацыі кінакрытыкаў назвалі карціну Расулафа «смелай гісторыяй, якая адбываецца ў сучасным Іране, аб канфлікце паміж традыцыямі і прагрэсам. Яны адзначылі, як рэжысёр «трапна і хупава» паказаў гэта.

Кінакрытык і праграмны дырэктар Ігар Сукманаў у каментары для reform.news адзначае, што расчароўвацца выбарам журы ўжо ўвайшло ў звычку, бо Каны з пошукавага фестывалю трансфармаваліся ў «свята артхауснай камерцыі».

— Пачынаючы з трыумфу «Паразітаў» у 2019 годзе, у сваіх рашэннях Канскае журы ўсё больш імкнецца да сярэдніх паказчыкаў якасці, — заўважае кінакрытык. — Фільмы-пераможцы («Тытан», «Трыкутнік смутку», «Анатомія падзення») сканцэнтраваны на гламурнай кан’юнктуры дня, не апярэджваюць глядацкія чаканні, а хутчэй патураюць ім. З аднаго боку, гэта забяспечвае ім шырокі поспех, але як аўтарскія пасланні яны занадта прадказальныя, прагматычныя і нарцысічныя. На паверку яны толькі імітуюць кіно «маральнай турботы», бо парадаксальна бяздушныя ў сваім імкненні адбіць тое, што баліць і турбуе. 

Выніковае рашэнне журы на чале з рэжысёркай фільма «Барбі» Грэтай Гервіг абурыла многіх прадстаўнікоў кінаіндустрыі, асабліва тых, хто родам з Усходняй Еўропы. Ігар Сукманаў разважае пра тое, чаму гэта выклікала бурную рэакцыю:

— Судзейства гэтага года прадэманстравала рэдкую ступень нячуласці і глухаты да рэчаіснасці. Жадаючы дагадзіць «добрым пачуццям» і «гуманізму без межаў», журы пад кіраўніцтвам няхітрай Грэты Гервіг аддало належнае чыстаму вадэвілю «Анора» аб анекдатычным аднадзённым шлюбе мілай стрыптызёршы з сынам-недалеткам расійскага алігарха. Аднак сама прысутнасць у сюжэце благіх на галаву, але ўсё ж «добрых рускіх» у сітуацыі расійскага ўварвання ва Украіну выглядае абуральным дысанансам, які журы не прыйшло ў галаву прыняць у разлік. 

Вядома, адказнасць за такі фінал ляжыць не толькі на журы, але на саміх канскіх адборшчыках. Бо больш несвоечасовага фільма, які абуджае не п’янлівую радасць быцця, а пякучае пачуццё сораму ва ўсіх, хто пагружаны ў найцяжэйшую ваенную катастрофу нашага часу, цяжка сабе ўявіць. Вядома, «свая кашуля бліжэй да цела» — магчыма, што адным з вырашальных аргументаў пры прыняцці рашэння стала магчымасць ушаноўвання сапраўды незалежнага амерыканскага кінематографа, што рыфмуецца з артыстычным крэда Грэты Гервіг. Але нават у такім выпадку гэта не служыць апраўданнем глабальнай бестактоўнасці, якую Канскі фестываль дапусціў у сваім «адлюстраванні карціны свету». Нельга патрабаваць, каб Каны служылі выключна палітычным мэтам, але нельга дапускаць, каб жорсткая праўда ігнаравалася ва ўгоду слаўным абстрактным каштоўнасцям.

Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.news у Telegram