Яна Шостак — польска-беларуская актывістка, мастачка і палітычная дзяячка.
Яна Шостак нарадзілася ў Гродне і яшчэ ў школьныя гады зразумела, што мастацтва можа і павінна быць уплывовым. Адукацыя, якую яна атрымала ў Польшчы, навучыла матэрыялізаваць крытычнае мысленне ў сімвалічныя дзеянні. Яна стала займацца сацыяльным і палітычным арт-актывізмам, то-бок мастацтвам, скіраваным на грамадскія змены.
Яе хвалявала такая праблема, як кансерватызм польскага касцёла; пра становішча жанчын, убачанае праз прызму конкурсаў прыгажосці, распавядае фільм «Міс Палонія»; змяніць стаўленне да мігрантаў аўтарка спрабавала, прыдумаўшы для польскай мовы слова «новак», якое не мае негатыўнага адцення. Каб прыцягнуць увагу не толькі польскага, але і сусветнага грамадства да рэпрэсій у Беларусі пасля падзей 2020 года, ладзіла «Хвіліну крыку для Беларусі» і «Дэкальтэ для Беларусі».
«Я гуляю ў пінг-понг з рэальнасцю», — кажа Яна Шостак. Сапраўды, яе мастацкая практыка заўсёды была актуальнай і рэагавала на сацыяльна-палітычную праблематыку.
Арт-актывізм імкнецца не проста крытыкаваць, але і змяняць грамадства з дапамогай мастацтва. Аднак калі надыходзяць брутальныя часы, гэта падаецца немагчымым. Рэпрэсіі ў Беларусі і вайна ва Украіне змусілі Яну Шостак выйсці за межы арту і заняцца прамым дзеяннем — непасрэднай дапамогай і ўдзелам у палітычным жыцці.
У 2022 годзе, калі пачалася вайна, Яна шмат месяцаў працавала валанцёркай на польска-ўкраінскай мяжы. Стварыла суполку валанцёраў «Партызанка», каб дапамагаць беларусам, якія ратуюцца ад пераследу, і ўкраінцам, якія апынуліся ў Польшчы з-за вайны. У 2023 годзе абвясціла аб вылучэнні сваёй кандыдатуры на парламенцкія выбары. Хоць яна і не прайшла ў польскі Сейм, аднак напоўніцу выкарыстала выбарчую кампанію, каб данесці сваю пазіцыю.
Мы сустрэліся з Янай Шостак у варшаўскай галерэі «Захэнта», дзе яна ўдзельнічае ў выставе «Слёзы шчасця», стварыўшы ў экспазіцыі кавалачак сваёй майстэрні. На пачатку працы выставы невядомыя пашкодзілі яе артэфакты і скралі шаль з партрэтамі палітвязняў. Абмеркавалі вандалізм у галерэі, паразмаўлялі пра палітыку і мастацтва — два крылы сённяшняй дзейнасці Яны Шостак, якая часам і сваё жыццё ператварае ў мастацтва.
— Вы нарадзіліся ў Гродне, закончылі там школу, а пасля вырашылі стаць мастачкай і паступілі ў кракаўскую Акадэмію. Чаму?
— Нядаўна я была ў Канах, дзе брала ўдзел у дыскусійнай панэлі «We are all migrants». Калі ехала туды, то згадала момант, калі першы раз падумала, што мне варта стаць мастачкай. Мне было каля 11 гадоў, і на дзяржаўным беларускім тэлебачанні паказвалі сацыяльна-ангажаваную рэкламу, адзначаную на Канскім фестывалі. Накшталт таго, што трэба зашпіляць пасы ў машыне. І я тады вырашыла, што хачу рабіць нешта падобнае: выклікаць у людзях эмоцыі, каб спрыяць пераменам.
Гэта галоўная прычына, чаму я займаюся мастацтвам.
Пасля школы я паступіла ў кракаўскую Акадэмію мастацтваў на аддзяленне інтэрмедыя. Памятаю, тады часта ездзіла аўтаспынам, і на пытанне, на каго я вучуся, было цяжка патлумачыць, што такое інтэрмедыя. Я казала, што гэта такая навука выкарыстоўваць любыя мастацкія сродкі, каб выказаць ідэю. Канцэпт, ідэя стаяць у сучасным мастацтве на першым плане. А якія сродкі патрэбныя, каб зрабіць нейкі твор, разумееш толькі ў працэсе.
Я натхнялася эсэ Маршала Маклюэна «Медыя ёсць паведамленнем», дзе ён разважае пра тое, што сродкі масавай камунікацыі не проста перадаюць інфармацыю, але і фармуюць нашу рэальнасць і ўспрыманне свету.
Калі пачала вучыцца, была захоплена магчымасцямі, якія перада мной адкрываліся, але неўзабаве даведалася, што ў Польшчы сучасным мастацтвам цікавіцца толькі адзін адсотак людзей. Мізэрная колькасць! Я стала даследаваць псіхалогію мас і вучыцца спрашчаць камунікацыі, каб яны былі зразумелыя для людзей. Каб не сорак чалавек прыйшло ў галерэю, а нашмат большая колькасць людзей даведалася, што я раблю. І я стала выкарыстоўваць у якасці сродку мастацтва традыцыйныя масмедыя — прэсу, радыё, тэлебачанне.
Першай такой спробай сталі акцыі падчас Сусветных дзён моладзі ў Кракаве ў 2016 годзе.
Разам з каляжанкай Марыяй Альбрыхтовіч я запісалася валанцёркай. Падчас гэтых дзён планавалася сустрэча з Папам Рымскім Францішкам. Мы заўважылі, што ўвесь горад завешаны партрэтамі Яна Паўла II, а выявы Папы Францішка адсутнічаюць, бо польскі каталіцкі касцёл не так добра да яго ставіўся. Мы надрукавалі банер з выявай Папы Францішка і ў кашульках валанцёрак паехалі ў цэнтр Кракава, каб яго павесіць.
У нас не атрымлівалася павесіць гэты сцяг, аднак тут падышлі журналісты з ватыканскага тэлебачання, даведаліся, што мы робім, і паклікалі гарадскую ахову, якая дапамагла зняць стары сцяг і павесіць новы. І гэтыя журналісты ўзялі ў мяне нумар тэлефона, сказаўшы: «Ніколі не ведаеш, калі Папа патэлефануе».
І падчас апошняй сустрэчы Папы Францішка з валанцёрамі на стадыёне я падняла транспарант з надпісам «Papa call me». Ідэя была такая: мы паўсюль даступныя, нас лёгка можна знайсці ў медыяпрасторы. А тэлефон — гэта вельмі олдскульны інструмент, які людзі ўспрымаюць як прыватны. І мне было цікава: ці будзе нейкая рэакцыя, калі я дам свой нумар тэлефона?
Я правяла на гэтым стадыёне больш, чым пяць гадзін. Важна было стаць у адпаведным месцы і ў адпаведны час. Гэта частка нябачнай працы, якую я раблю заўсёды і якая не зусім зразумелая для астатніх.
У выніку Папа не патэлефанаваў, але наступныя паўгады мой тэлефон працаваў як «папафон» — мне тэлефанавалі людзі з падзякамі, распавядалі аб праблемах, задавалі пытанні. Шкадую, што не запісвала гэтыя размовы і не зрабіла на іх падставе нейкага даследавання.
— Калі б Папа Рымскі патэлефанаваў, што б вы яму сказалі?
— Гледзячы калі. У 2016 годзе я б казала пра кансерватызм польскага касцёла, пра тое, што ён застаецца абыякавым да зменаў, якія адбываюцца ў свеце. Я б пераконвала, што прыйшоў час перазагрузіцца. У Нямеччыне ці Даніі ў касцёлах адбываюцца выставы сучаснага мастацтва, канцэрты. Ніхто не разглядае касцёлы ў Польшчы як частку культуры, з якой могуць карыстацца ўсе, і свецкія людзі таксама.
Пазней я б размаўляла іншым тонам і больш канкрэтна, у асноўным аб педафіліі ў касцёле.
А цяпер я сказала б, каб ён з Пуціным не вітаўся.
— Вы закончылі магістратуру ў Варшаўскай акадэміі мастацтваў у майстэрні знакамітага творцы Міраслава Балкі. Раскажыце, як з’явілася ідэя абараняць свой дыпломны праект у гандлёвым цэнтры?
— Тады, у 2017 годзе, разгараліся баі ў Алепа, і я думала, чым я, не маючы грошай, магу дапамагчы ўцекачам. Вырашыла, што атрымаецца нешта зрабіць эмпатычна з дапамогай маёй дыпломнай працы.
І я хадзіла па лагерах для ўцекачоў пад Варшавай, размаўляла з людзьмі. Аднойчы трынаццацігадовы хлопец з Чачэніі прыйшоў са школы і расказаў, што не хоча называцца ўцекачом, таму што ён намаляваў карабін на ўроку малявання, яго сябар з Польшчы таксама намаляваў карабін. Хлопчык-паляк пайшоў дахаты, а ён застаўся на паўтары гадзіны для выхаваўчай гутаркі з сацыяльным работнікам. Гэта быў час, калі лічылася, што бежанцы — зло.
Мяне гэта кранула, і я пачала праводзіць даследаванне. Адшукала, што Ганна Арэндт у 1943 годзе казала, што не хоча, каб яе называлі ўцякачкай. Бо яна прыбыла ў новую краіну, а не ўцякае з яе.
І я пастанавіла знайсці адпаведнае слова для гэтых людзей. Запрасіла з дзясятак чалавек з розных сфер — сацыёлагаў, паэтаў, валанцёраў і ўцекачоў. І мы прыдумалі слова «новак». Новак — гэта адно з папулярных прозвішчаў у Польшчы. Ёсць версія яго паходжання: так раней называлі чалавека, які пераходзіў ад аднаго гаспадара да іншага.
Пасля таго, як мы прыдумалі гэтае слова, я прыняла ўдзел у праграме пра польскую мову, дзе прэзентавала яго. З гэтай нагоды пачалі з’яўляцца публікацыі ў польскай прэсе. Так як я — жанчына, студэнтка і беларуска, хваля хэйту была вялікая. І я гэту хвалю хэйту ўставіла ў тэарэтычную частку дыпломнай працы.
А пасля абараніла магістарскі дыплом у краме RTV у гандлёвым цэнтры Złote Tarasy ў Варшаве. Мне важна было гэта зрабіць у негалерэйнай прасторы.
Гэта праца атрымала ўсе магчымыя ўзнагароды ў сферы мастацтва. І ў мяне тады былі амбіцыі, каб мяне не трактавалі як беларуску, мне было важна якасцю працы паказаць, што я свая.
— У вас было жаданне ўліцца ў польскі асяродак?
— Так, тады я хацела стаць польскай мастачкай. Не адчувала, што я нейкая іншая, што я з Беларусі. У Акадэміі мяне ніхто не трактаваў як чалавека іншай культуры. Я была свая.
— І вы працавалі як польская мастачка са словам «новак»?
— Я тады думала больш пра тое, што слова таксама можа быць мастацтвам.
Гэта праца стала для мяне важнай і таму, што з-за велізарнай хвалі хэйту я навучылася трымаць дыстанцыю ад негатыву. Гэта быў важны ўрок, як нарасціць яшчэ адну скуру, вельмі патрэбную, калі робіш акцыі, што выходзяць за межы галерэі ці музея.
З іншага боку, я адчувала і падтрымку. Я заўсёды старалася выцягваць нейкія добрыя рэчы з кантактаў з людзьмі. Напрыклад, мне патэлефанаваў чалавек, які катэгарычна быў супраць мігрантаў, але пад канец гутаркі я папрасіла прыняць погляды адно аднаго. Магчыма, ён у нечым змяніў меркаванне, мы даволі доўга размаўлялі.
— І гэтай важная частка вашага мастацтва — камунікацыя?
— Так, я бачу ў ёй сацыяльную місію. Мне важна захоўваць баланс паміж сацыяльным і канцэптуальным. Кубінская арт-актывістка Таня Бругера аднойчы сказала, што надыходзяць часы, калі пісуар Дзюшана трэба з галерэі вярнуць у туалет, каб ён стаў функцыянальнай рэччу.
Хоць і абстрактнае мастацтва можа быць для некага карысным. Досвед сучаснага мастацтва можна параўнаць з паходам у краму. Табе ж не ўсё патрэбна ў гэтай краме, не ўсё там карыснае для цябе. Ты ідзеш са сваім спісам, у якім памідоры, агуркі, бульба. Ты накіраваны на гэтыя канкрэтныя рэчы.
— Што вы можаце ў сваёй краме прапанаваць?
— Я нядаўна сустракалася з выконваючай абавязкі дырэктара «Захенты», і яна сказала, што мая «Хвіліна крыку для Беларусі» спрыяе абуджэнню ўражлівасці.
— То-бок вы прапануеце адмычку да адчувальнасці?
— Да нараджэння эмоцый. Да пачуцця салідарнасці. Я расказвала, чаму я захацела стаць мастаком: калі глядзела тую сацыяльна-ангажаваную рэкламу, яна абуджала мае эмоцыі і жаданне стаць лепшым чалавекам.
Як я абуджаю эмоцыі? Напрыклад, па ўзоры шоу талентаў, дзе людзі галасуюць гучнасцю апладысментаў, я рабіла сюррэалістычны конкурс пра дзесяць самых абсурдных нагодаў для затрыманняў у Беларусі. Я ў сваёй «краме гісторыі» прапанавала крыху пасмяяцца і ператрансляваць гэты абсурд, які ёсць у нашай беларускай рэчаіснасці.
Людзі пляскаюць, а напрыканцы я кажу пра смерць Рамана. І ўсім становіцца цяжка, яны перажываюць зусім іншыя эмоцыі.
Праз дадаванне гэтых эмоцый я спрабую распавядаць пра нашу беларускую рэчаіснасць.
«Хвіліна крыку для Беларусі» — пра тое ж.
— Раскажыце, калі ласка, як з’явілася яе ідэя?
— Пасля выбараў у Беларусі я праз тыдзень вярнулася ў Польшчу, і мяне папрасілі зрабіць прэзентацыю пра падзеі ў маёй краіне для шведскай няўрадавай арганізацыі. Далі на гэта тры хвіліны.
Я разумела, што не паспею пералічыць усе катаванні, усе злоўжыванні ўладай, а пералік імёнаў і прозвішчаў загінулых не зробіць уздзеяння, адпаведнага сітуацыі. Як перадаць тыя эмоцыі, якія мы там перажываем? І тады паўстала «Хвіліна крыку» — як нагода і патрэба перадаць усе гэтыя эмоцыі. І радасць, і страх.
А потым важна было развіць гэты праект, бо, як кажуць, быць добрым мастаком — значыць знаходзіцца ў адпаведных месцы і часе. І я дадаю, што трэба ўмець прыбіраць за сабой і быць паслядоўным.
І таму «Хвіліна крыку для Беларусі» не сталася разавай акцыяй, я яе дапасоўвала да розных сітуацый.
Пачала рабіць «Хвіліны крыку для Беларусі» з усімі ахвочымі перад прадстаўніцтвам Еўрапарламента ў Варшаве. Прыходзіла туды а 18 гадзіне. Гэта было і сімвалічна, бо стрэлка гадзінніка нібы спынілася на палове шляху, і практычна, бо якраз заканчваўся рабочы дзень.
— З «Хвіліны крыку» нарадзіўся новы праект — «Дэкальтэ для Беларусі». Якая паміж імі сувязь?
— У прэсе распачалася неспадзяваная крытыка, што я не нашу бюстгалтар падчас «Хвілінаў крыку». Я разумела, як дзейнічаюць медыі, які клікбэйт ім патрэбны, як ім важна захоўваюць дынаміку і навізну. І вырашыла, што калі грудзі так прыцягваюць увагу, я гэта выкарыстаю.
Напісала на сваім дэкальтэ «56 адсоткаў» — першае, што прыйшло да галавы. Адзінае, чаго баялася, каб гэта «гарачая» тэма з дэкальтэ не закрыла тое, дзеля чаго мы крычым.
— Што азначае «56 адсоткаў»?
— Столькі драўніны Польшча тады закупала ў Беларусі. Пасля была акцыя, дзе мы з каляжанкамі напісалі на сваіх дэкальтэ назвы фірмаў, якія супрацоўнічалі з рэжымам.
Я стварыла хэштэг #dekoltdlabialorusi, і заклікала, каб людзі пісалі на сваіх дэкальтэ назвы гэтых фірмаў. У выніку мы зрабілі каляндар, каб прыцягваць увагу да палітзняволеных з дапамогай дэкальтэ і катоў. Выдалі каляндар #dekoltdlabialorusi на гадавіну беларускай рэвалюцыі ў жніўні 2021-га, грошы з продажаў пайшлі да дапамогу палітвязням.
— У вас атрымаўся своеасаблівы сцёб з медыяў?
— Не, гэта дармовае супрацоўніцтва. Мне хочацца даць голас нейкім маім тэмам, а медыям трэба пра нешта пісаць…
— У адным з інтэрв’ю вы казалі, што шануеце людзей, якія ўключаюць у сваё жыццё мастацкую матэрыю і становяцца так званым «татальным» творам. Аднак нашае жыццё апошніх чатырох гадоў развіваецца так, што чалавеку павышанай адчувальнасці да несправядлівасці цяжка заставацца ўбаку. Вы стварылі групу дапамогі «Партызанка». І яна не мае дачынення да мастацтва.
— Так, я думала, што мая роля як мастака і чалавека — сімвалічна прыцягваць увагу да праблем і дапамагаць людзям культуры. Але потым нешта пайшло не так, і я адчула, што вельмі многім людзям патрэбна рэальная дапамога. І я тады моцна ўлучылася ў такую рэальную неспасрэдную дапамогу.
Суполка «Партызанка» была створана пасля таго, як падчас «Хвіліны крыку» да мяне падышлі чацвёра мужчын са слядамі катаванняў.
Для сваёй дзейнасці мы пачалі шукаць нейкае памяшканне, дзе збіралі рэчы ад людзей і раздавалі тым, што меў у іх патрэбу. Польскі тэатр даў нам такое памяшканне на паўгады.
— Яшчэ шэраг важных праектаў — вашы сукенкі-перформансы: бел-чырвона-белая, з партрэтамі палітвязняў і яшчэ адна з літарамі «А-А-А» — матэрыялізацыя хвіліны крыку.
— Бел-чырвона-белая з’явілася ў 2020-м, а з партрэтамі палітвязняў — у студзені 2021-га. Мяне тады намінавалі на прэстыжную польскую ўзнагароду ў сферы культуры — «Paszporty Polityki». Цырымонія транслюецца на ўсю Польшчу, і я зразумела, што гэта цудоўная нагода зноў прыцягнуць увагу да беларускай тэмы. І тады паўстала ідэя зрабіць сукенку з партрэтамі палітвязняў. Я кансультавалася з некаторымі родзічамі палітвязняў, у іх былі пэўныя сумневы, але я ўсё ж зрабіла па-свойму. Калі веру, што нешта мае сэнс, то мушу гэта рабіць.
Я тады атрымала ўзнагароду «Paszporty Polityki» і перад мікрафонам прачытала ліст-зварот да сем’яў палітвязняў. Бо мне падавалася, што мы рэдка помнім пра гэтыя сем’і.
А напрыканцы выступу зрабіла «Хвіліну крыку».
Цікава, як розныя медыі асвятлялі гэтую падзею. У некаторых беларускіх СМІ напісалі, што сукенка выйграла конкурс, не зразумеўшы, што «Хвіліна крыку» — гэта перфарматыўная форма мастацтва. Напрыклад, польскія крытыкі мастацтва назвалі «Хвіліну» адной з дзесяці лепшых прац за апошнія трыццаць год у польскім мастацтве, бо гэта зусім новая форма. А тут: «Сукенка выйграла». Цікава, колькі яшчэ трэба распавядаць, што ёсць такія з’явы, як канцэптуальнае мастацтва ці перформанс. І ўзнагароду я атрымала «за спалучэнне мастацтва з сацыяльным актывізмам».
— Так, «Хвіліна крыку для Беларусі» — гэта і сацыяльны актывізм і адначасова — мастацкі твор. А як вы патлумачыце, дзе пралягае мяжа паміж мастацтвам і рэальнасцю? Як нам вызначыць гэтыя межы? Як зразумець, што гэта не хуліганства, не проста крык у прастору, а менавіта мастацкі твор?
— Напрыклад, вялікае мастацтва робіць Бэнксі, які казаў пра ўваход у галерэю тыльнымі дзвярамі…
— Так, ёсць такая тэорыя, што ўсё, што трапляе ў галерэю, становіцца мастацтвам. Аднак ваша «Хвіліна крыку» не экспануецца ў галерэі.
— Мастацтва Бэнксі пачалося з вуліцы, а потым трапіла ў галерэю. Крытыкі мастацтва ў польскім арт-асяродку пазначылі «Хвіліну крыку» як перформанс, акрамя таго, я 13 год прафесійна вучуся мастацтву.
— На старонках прафесійных мастацкіх часопісаў людзі дамаўляюцца, што нейкая рэч з’яўляецца мастацтвам. Мяркую, што аб’екты мастацтва аддзяляюцца ад іншых аб’ектаў гэтага свету сімвалічнай рамкай. У вашым выпадку — нейкім рытуалам. Напрыклад, вы кажаце прамову, тлумачыце мэту. Пэўным чынам абрамляеце гэты крык, каб гледачы перабудаваліся з успрымання рэальнасці на пераход у прастору ўмоўнага.
— Я запрашаю іх да саўдзелу ў «Хвіліне крыку для Беларусі», ператвараю яе ў калектыўную акцыю.
— Вы таксама робіце фіксацыі «Хвіліны крыку».
— Так, матэрыяльная рэха. Перформансы не прадаюцца, актывізм таксама. У сваіх графічных і жывапісных творах я вырашыла, што адна літара «А» каштуе тысячу злотых, таму прадала адзін твор за 29 тысяч злотых. Цяпер, пэўна, кошт падыму, бо я ж у «Захэнце» пабывала. Цікавая рэч, як вымяраецца вартасць мастацтва…
— Але гэта таксама выглядае як сцёб: адна літара «А», некалі пракрычаная, а цяпер напісаная, каштуе тысячу злотых.
— Павінна ж быць нейкая адзінка вымярэння. Цікавая атрымалася гісторыя з адной графічнай работай пра «Хвіліну крыку». Я прадала твор жанчыне і сказала, калі вам захочацца крычаць, а не будзе такой магчымасці, проста палічыце літары, тут іх 60. Потым яна напісала, што ўсё працуе.
Таксама я пераводжу ў карціны фрагменты газет з публікацыямі пра мяне. Гэта купляецца.
З гэтых продажаў частка ідзе для сем’яў палітвязняў ці на «Партызанку». Мая праца ў «Партызанцы» легітымізуе продажы гэтых твораў. Я сваё адпрацоўваю непасрэднай дапамогай.
— Цяпер у «Захэнце» вы ўдзельнічаеце ў выставе польскага крытычнага мастацтва «Слёзы шчасця». Вы зрабілі праекцыю ўласнай майстэрні, таму што дома ў вас працаваць няма магчымасці. Гэта супадае з адным вашым выказваннем: «Я стаўлюся да актывісцкага асяроддзя як да сваёй студыі».
— Так, мая студыя — гэта сацыяльны эксперымент…
— Што здарылася з вашай майстэрняй на выставе? Як вы паставіліся да гэтага акту вандалізму?
— Я б хацела спытаць у тых людзей: што было ў іх у галаве, калі яны малявалі ў маім нататніку серп і молат, калі выносілі шаль з партрэтамі палітвязняў? Не ведаю, што гэтыя людзі хацелі сказаць знішчэннем працаў. Я вырашыла не маўчаць, а расказаць у медыя. Гэта не вельмі добра было прынята галерэяй, таму што падымае пытанне пра ўмовы бяспекі ў будынку.
З іншага боку, стартуючы да польскага парламента, я стала разумець, што ў свеце палітыкі кожную інфармацыю можна перакруціць на 180 градусаў. Таму мой расповед пра злачынцаў у музеі — дадатковая рэклама самой выставы. Бо гісторыя гэтага вандалізму была апісана ў многіх выданнях. Ніхто ў галерэі гэтага не зразумеў, але я ўжо прывыкла. Як казаў Гандзі: «Спачатку ўсе з цябе смяюцца…»
— На вашым працоўным стале, размешчаным на выставе ў «Захэнце», вы сабралі шмат цікавых рэчаў. Навошта вы прапануеце людзям выбраць крэмень, які адлюстроўвае яго ў гэты дзень? Што гэта за частка вашай майстэрні? Вашага жыцця?
— Я прашу выбраць свой аўтапартрэт, які адлюстроўвае чалавека менавіта ў гэты дзень. Шчыра кажучы, яшчэ не ведаю, для чаго. Я ўспрымаю гэта як жэст адкрытасці да «тут і цяпер»… Калі жыццё аднойчы мяне зусім дабіла, я вырашыла знайсці ў маёй неспакойнай прафесіі супакой і паехала да сваёй сяброўкі ў Данію, каб прыняць падтрымку ад яе. Мы пайшлі на бераг мора, і я назбірала там гэтыя крэмені. Цяпер у мяне з’явіўся новы рытуал: я з раніцы п’ю каву, раскладаю гэтыя камяні, уважліва разглядаю іх фактуры. Гэта дае мне супакой, таму я вырашыла сваім спакоем падзяліцца. І высветлілася, што гэтыя камяні прыцягваюць людзей.
— І кожны знаходзіць свой унутраны аўтапартрэт?..
— З маімі студэнтамі мы зрабілі перформанс пры ўваходзе ў «Захэнту»: расклалі камяні ў кола. Кожны знайшоў свой аўтапартрэт, а ў цэнтры быў мікрафон, які запісваў гэты рух камянёў. Калі мы страцілі магчымасць камунікаваць з дапамогай слоў, магчыма, для нас застаецца дыялог з дапамогай камянёў. І гэта паварот да тварэння сімвалаў, значэнняў.
Многае ў маёй творчасці заснавана на інтуіцыі. Акрамя крытычнага мыслення і смеласці, маёй важнай працоўнай прыладай з’яўляецца інтуіцыя, дзе я выкарыстоўваю не толькі свае веды, але і досвед іншых людзей.
Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.news у Telegram
Если вы нашли ошибку, пожалуйста, выделите фрагмент текста и нажмите Ctrl+Enter.