«Адчуваю віну, што дом маіх продкаў закінуты»: мастачка Вольга Гарохава — пра парцалянавыя міксы і масток да вёскі дзяцінства

Вольга Гарохава — мастачка з Беларусі, якая цяпер жыве ў Нарвегіі. Яе шлях з вёскі пад Маладзечна да сталіцы Нарвегіі Осла быў інспіраваны мастацтвам і каханнем. Аднак найперш — імкненнем вырвацца ў шырокі свет. Аднак цяпер у Осла Вольга зладзіла выставу, у якой сімвалічна вяртаецца на сваю малую радзіму.

— Вольга, вы вучыліся ў трох мастацкіх акадэміях: пачалі сваю адукацыю ў Мінску, працягнулі ў Празе і завяршылі ў Осла. Раскажыце пра гэты шлях, чым розняцца акадэміі ў трох краінах? Як там рыхтуюць мастакоў? Каго канкрэтна рыхтуюць?

— Насамрэч мая адукацыя пачалася ў Маладзечна, дзе ў музычным вучылішчы ёсць мастацкае аддзяленне з дэкаратыўна-прыкладным ухілам. Мы вывучалі асновы малюнка, жывапісу, а таксама саломку і іншыя віды дэкаратыўнага мастацтва. Праз пару гадоў я паступіла ў Беларускую акадэмію мастацтваў, куды вельмі імкнулася.

Падавала дакументы на аддзяленне керамікі, бо там быў найменшы конкурс. Паступіла з трэцяга разу і адразу расчаравалася, бо гэта было не зусім тое, што я сабе ўяўляла. Адукацыя здавалася састарэлай, перагружанай непатрэбнымі прадметамі. Аднак нечакана кераміка мяне захапіла, я навучылася рамесніцкім навыкам, якія мне вельмі спатрэбіліся потым у творчасці.

Мы перыядычна ездзілі на фабрыкі, на практыку. І я стала разумець, што вось мая будучыня, яна там — на гэтай фабрыцы, што больш прыкласці свае навыкі я нідзе не змагу.

Мяне гэта напалохала, і я вырашыла паехаць вучыцца ў Еўропу. Стала вывучаць чэшскую мову, шмат працавала, каб сабраць грошай. Закончыла ў Мінску чатыры курсы і забрала дакументы. Паступіла ў Прагу ў Акадэмію архітэктуры і дызайну.

Вучыцца было вельмі цікава: у адрозненне ад Беларусі, ты мог сам выбіраць сабе кірункі і прадметы. Кераміка і парцаляна — гэта была мая спецыяльнасць і абавязковыя прадметы для навучання, астатнія можна было выбіраць. Напрыклад, узяць вельмі вузкі курс па гісторыі мастацтваў. Ці курс па псіхалогіі, філасофіі. Ёсць пэўная колькасць гадзін, якую ты павінен запаўняць тым, чым лічыш патрэбным. Не запаўняеш — тады цябе выганяюць.

Там існуе шмат магчымасцяў развіваць свае рамесніцкія навыкі. Мы ездзілі на розныя фабрыкі і вучыліся таму, як прапаноўваць ім свае праекты для рэалізацыі, як працаваць для вялікіх прадпрыемстваў. То-бок адукацыя была практычна-арыентаваная.

І шмат увагі надзялялася канцэптуалізацыі сваіх праектаў…

— То-бок твор трэба не проста зрабіць, а і абгрунтаваць яго, напісаць тэкст?

— Так, ты павінен праводзіць даследаванне, абгрунтаваць і апісаць працэс стварэння. Пажадана апісаць крыніцы, адкуль узяліся ідэі для працы. То-бок закадакументаваць увесь працэс.

— У Беларускай акадэміі мастацтваў такога не было?

— Там было інакш. Была тэма, напрыклад, падрыхтаваць праект супніцы. Трэба было прыгожа яе намаляваць, зрабіць акварэльную адмывачку, каб ніводная кропелька на аркуш не ўпала. Пасля зрабіць разлік на ўсадку ў працэсе вытворчасці. Нават творчыя заданні былі арыентаваны на вынік, на прыгожую карцінку. Акрамя таго, матэрыялы абмежаваныя ў колькасці і якасці, печкі былі толькі для абпалу на малой тэмпературы. Аднак выкладчыкі былі выдатныя і пускалі нас у свае ўласныя майстэрні зрабіць нешта крэатыўнае па-за праграмай.

— Каго беларуская Акадэмія выпускае: рамесніка ці мастака?

— У беларускай Акадэміі рыхтуюць нейкага ўніверсальнага мастака. Сістэма адукацыі так уладкаваная, што цябе напіхваюць разнастайнымі ўменнямі, усім, акрамя здольнасці думаць, рэфлексаваць і рэалізоўваць свае праекты, што мне здаецца не менш важным. Лічыцца, што ты выпусцішся з Акадэміі, атрымаеш вялікі статус мастака і тады пачнеш тварыць. А што тварыць, калі ў цябе ў галаве толькі нацюрморты і партрэты? Там не вучаць менеджменту — што рабіць са сваімі творамі. Дома захоўваць?

Я заўсёды адчувала, што нас рыхтуюць для керамічнай фабрыкі. І мне туды не хацелася.

— А ў Чэхіі якія вы бачылі перспектывы для творчай дзейнасці?

— У Празе шмат невялікіх галерэй, дзе можна паказваць і прадаваць свае работы. І вялікая цікавасць да парцаляны, якая мае моцныя традыцыі ў гэтай краіне. Калі б я засталася жыць у Празе, думаю што знайшла б майстэрню, дзе магла працаваць і рэалізоўваць тое, што рабіла.

Аднак я скончыла трохгадовы бакалаўрыят і пераехала да свайго каталонскага мужа, які жыў на той момант у Нарвегіі. Мы вучыліся разам у Беларусі, толькі ён на тэатральным аддзяленні. Аднак кожнае лета ён ездзіў у Нарвегію, каб запрацаваць сабе грошы на вучобу ў Беларусі. І застаўся ў Нарвегіі жыць.

У гэтай краіне ўсё было інакш. Самым лёгкім шляхам пачаць нейкую мастацкую дзейнасць аказалася зноў пачаць вучыцца. Таму я паступіла ў магістратуру Акадэміі мастацтва ў Осла на аддзяленне керамікі.

Адукацыі там па сутнасці не было. Ты прапаноўваў мастацкі праект, камісія яго зацвярджала, табе давалі куратара, які ва ўсім дапамагаў. Асноўны фокус быў на канцэптуалізацыю праекта, на даследаванне і сам працэс выканання.

Для ўвасаблення сваёй ідэі можна было ствараць нейкія калабарацыі з тымі, хто можа выканаць неабходныя табе рэчы. Гэта быў прынцыпова новы падыход да творчасці.

— Вас вучылі мысліць і шукаць магчымасці для рэалізацыі свайго твора?

— Так, твор не абавязкова рабіць самому. Таксама вучылі, як падаваць заяўкі на фінансаванне. У Нарвегіі вельмі складана прадаваць працы, амаль усё мастацтва фінансуецца дзяржавай. Я стала членам некалькіх творчых саюзаў, гэта дапамагае мець доступ да інфармацыі аб розных дэдлайнах фінансавання, выставах і іншых падзеях.

— Атрымаўшы такую адукацыю, напэўна, ужо складана рабіць, умоўна кажучы, супніцы, якім вас вучылі ў нашай Акадэміі… Ці можна сказаць, што вы пазбеглі лёсу стаць мастаком дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, а сталі мастаком канцэптуальным?

— Безумоўна, асяроддзе вельмі моцна ўплывае на творцу. У Празе мне было цікава працаваць з фігуратыўным фарфорам, з клішыраванымі вобразамі і рабіць з іх нешта новае, дэканструяваць іх, каб аб’яднаць несумяшчальнае. Напрыклад, баксёры замест агрэсіўных паводзін дэманструюць крохкасць, уразлівасць і пяшчоту, абдымаюць адзін аднаго.

Але цяпер я раблю іншае, мяне цікавіць сумяшчэнне розных медыя, інсталяцыя і стварэнне выявы, што ўцягвае гледача эмацыйна. Хаця кераміка па-ранейшаму мой асноўны матэрыял.

— Ваша апошняя выстава называецца Wasteland. У анатацыі паведамляецца, што яна зроблена пад уражаннем паездкі ў Беларусь. У чым ідэя гэтага праекта? Якім чынам свае ўражанні вы ператварылі ў мастацкі твор?

— У Беларусі ў маленькай прыпалескай вёсцы застаўся бабулін дом з вялізным зарослым садам і палямі вакол. Я праводзіла там кожнае лета свайго дзяцінства. Гэтая хата даўно пуставала, і я прыехала туды праз 15 гадоў, ужо калі жыла ў Осла. Паддаўшыся сентыментам, я сабрала там усё, што знайшла, тэкстыль, старыя сельскагаспадарчыя інструменты, посуд і іншае.

І вырашыла туды яшчэ раз вярнуцца, каб зрабіць відэадакументацыю і фотаздымкі, аднак пачалася пандэмія, пасля 2020 год і вайна. Я так больш і не прыехала ў Беларусь.

Мне трэба было нешта рабіць з гэтым адчуваннем зарослага дома, пусткі, якая там засталася. З гэтымі руінамі маёй гісторыі, майго дзяцінства.

І так супала, што я атрымала стыпендыю і рэзідэнцыю на парцалянавай фабрыцы. З’явілася магчымасць і час ствараць вялікія керамічныя аб’екты.

Мне падабалася думаць пра закінутую зямлю маіх продкаў як пра метафарычны пейзаж, дзе я спрабую вырасціць нешта новае.

Я зразумела, што мне трэба зрабіць мікс нечага паміж сабой несумяшчальнага. Бо за тыя гады, што не жыла ў Беларусі, я сфарміравала сваю новую ідэнтычнасць.

Мне трэба было ўсталяваць кантакт з радзімай, стварыць такі масток паміж маёй дзіцячай вёскай і сучасным самаадчуваннем.

Я збірала на будоўлях розныя дэталі, здымала з іх гіпсавыя формы і адлівала гэтыя геаметрычныя дэталі ў парцаляне. У лесе нарэзала бярвёнаў, каб па дыяметры супадалі з інструментамі, што прывезла са сваёй вёскі. І разам усё гэта сумясціла, атрымаліся структурныя аб’екты. Я змясціла іх у адмыслова закальцаваную прастору выставы, прастору, якая адначасова нагадвае і інтэр’ер, і пейзаж. Нібы стары дом, які прырода спрабуе паглынуць.

— Ці можна ўдакладніць?.. То-бок вы не прыдумвалі новыя формы: вы іх адлівалі з індустрыяльных і прыродных матрыц і спалучалі з рэчамі, знойдзенымі ў старой хаце? Станавіліся такім пасярэднікам паміж гэтымі прасторамі?

— Так, я брала нейкія фрагменты прыроды і геаметрычныя элементы, нешта урбаністычнае. Як сімвал нечага спарадкаванага, спланаванага, сіметрычнага. Спалучала з хаатычнымі, дзікімі прыроднымі формамі.

— Як арганізавана выстава? Якая ў яе кампазіцыя?

— Выстава падзелена на зоны.

Ёсць зона, дзе стаяць два пні, але яны разрастаюцца не ўверх, а ўглыб — каранямі. Пні стаяць на пастаменце, што нагадвае магільную пліту. Гэтыя дрэвы спрабуюць дацягнуцца да маіх мерцвякоў, да продкаў, да маёй гісторыі, каб выцягнуць адтуль нейкія сокі. Каб нешта вырасла.

Ёсць жаночая зона, аформленая ў ружовых танах, з вышыўкай, са знакамі плоднасці і ўраджаю. Мае дзядуля і бабуля былі настаўнікамі, але тым не менш працавалі на зямлі. Гэты бясконцы аграрны працэс цягнуўся стагоддзямі і абарваўся на мне. Мне застаўся ў спадчыну дом, а я яго пакінула. І ён ператварыўся ў пустку, прырода спрабуе забраць яго ў мяне. А я праз сваю выставу спрабую пасеяць на гэтай зямлі насенне, каб нешта вырасла.

— Вы сказалі: «абарвалася на мне» гэта вясковая гісторыя. Вы цяпер хочаце выбудаваць нейкую пераемнасць?

— Мяркую, што я не вярнуся ў Беларусь. Мая гісторыя — і метафарычна, і фізічна — перанеслася ў іншую геаграфічную прастору, чужую для маіх продкаў. І я апошні член маёй сям’і, больш нікога не засталося, акрамя мамы. Таму я адчуваю віну, што пакінула сваю зямлю. Таксама таму, што не толькі дом маіх продкаў закінуты, але і іншыя дамы, і ўся наша культура, і беларускую мову я амаль забылася, хоць размаўляла на ёй да 15 гадоў.

Цяпер у мяне няма магчымасці паехаць у Беларусь, нават калі памерла сястра пару гадоў таму, я не змагла прыехаць на пахаванне.

Спадзяюся, што так будзе не заўсёды.

— Можна лічыць вашу выставу сімвалічным вяртаннем на радзіму?

— Так, калі раней у мяне было неўсвядомленае жаданне адарвацца ад сваіх беларускіх каранёў і шукаць нешта новае, то цяпер наадварот: я хачу прапрацаваць сваё мінулае, выцягнуць адтуль усё гідкае і каштоўнае.

Яшчэ мне хочацца падзяліцца маёй беларускай гісторыяй са сваімі дзецьмі. Бо я адзіны чалавек, які можа ім пра гэта расказаць.

Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.by у Telegram