Андрэй Шапораў і Святлана Петушкова. Фота: https://www.facebook.com/emuziejus.
Святлана Петушкова і Андрэй Шапораў – мастачка-графік і дызайнер, якія былі вымушаны пакінуць Беларусь яшчэ ў 2020 годзе. Яны пераехалі ў Вільню, дзе ў супрацоўніцтве з літоўскім Музеем энергетыкі і тэхнікі ўзнавілі стары друкарскі станок Іагана Гутэнберга 1480 года. Такога кшталту станок выкарыстоўваў і Францыск Скарына.
У 1520 годзе Скарына пераехаў у Вільню і праз два гады выдаў «Малую падарожную кніжку», такім чынам распачаўшы гісторыю друку на тэрыторыі ВКЛ. Гэта такі старажытны покет-бук, маленькага фармату малітоўнік для свецкіх людзей са звесткамі з астраноміі і грамадзянскага календара і пасляслоўем. Беларускія мастакі вырашылі ўзнавіць гэта выданне на сваім станку.
Reform.by пагутарыў са Святланай Петушковай пра гісторыю іх праекта, закранулі і тэму эміграцыі.
У 2019 годзе Святлана і Андрэй заснавалі ў Мінску «Дом графікі» – літаграфскую майстэрню і каворкінг для мастакоў.
Пасля выбараў 2020 года ў Беларусі Андрэй Шапораў пачаў цыкл работ «Пяць этапаў жалобы па рэжыме Аляксандра Лукашэнкі». Ён паспеў скончыць дзве, калі яго прыцягнулі да крымінальнай адказнасці за абразу прадстаўнiка ўлады праз публікацыю ў сацыяльных сетках сваiх іранічных твораў мастацтва.
Сям’я з’ехала ў Вільню і неўзабаве арганізавала выставу ў Лукішскай турме.
– Святлана, як тэхнічна адбывалася ўзнаўленне першага друкарскага станка?
– Захавалася не так шмат дакладных прыкладаў, як выглядалі друкарскія станкі, амаль усе з iх былi разбураны або згарэлі ў пажарах. Самы старажытны арыгiнальны прэс падобнай канструкцыi, якi захаваycя у свеце, – пачатку 1700-х гадоў. Адзiным сродкам iнфармацыi для нас былi старажытныя гравюры.
Муж зрабіў паводле іх у праграме Fusion360 мадэль гэтага станка, пратэставаў яго працу на камп’ютары. Пасля мы знайшлі дрэваапрацоўчую майстэрню, якая вырабiла ўсе дэталі. Мы задумвалі зрабіць яго максімальна гістарычна дакладным і прасілі выкарыстоўваць як мага менш сучасных матэрыялаў. Там нават цвікі каваныя.
Дэталі станка нам вытачылі, а збіралі яго мы ўжо самі, настройвалі яго працу таксама ў музеі.
Фінансавала нас Міністэрства культуры Літвы, а на грант падаваўся Музей энергетыкі і тэхнікі. Яны былі зацікаўлены, каб у іх у калекцыі з’явіўся новы экспанат.
Сам музей знаходзіцца ў будынку старой электрастанцыі, а экспанаты падабраны такім чынам, каб паказаць развіццё тэхнічнага прагрэсу. У іх ёсць асобнае памяшканне, прысвечанае гісторыі кнігадрукавання. Там размешчаны друкарскія станкі.
– Як вы прышлі да ідэі ўзнавіць станок, на якім працаваў Скарына?
– Ды адразу ж! Мы ж графікі, у нас у Беларусі была друкарская майстэрня. Першае, што мы задумалі зрабіць, калі прыехалі сюды, таксама адкрыць такую майстэрню. Аднак сродкаў на гэта не было. Тады мы пазнаёміліся з дырэктарам Музея энергетыкі і тэхнікі, сталі абмяркоўваць магчымыя сумесныя праекты. Якраз планаваўся год Скарыны, і мы пайшлі гэтым шляхам. Падаліся на грант праз музей.
Падаліся ў мінулым годзе, у лістападзе, атрымалі фінансаванне ў пачатку снежня 2021-га. Таму мы станок зрабілі вельмі хутка – за тры тыдні…
– Тры тыдні, каб узнавіць станок Скарыны! Гучыць фантастычна…
– У нас не было варыянтаў, таму што калі атрымліваеш дзяржаўны грант, то павінен да канца года даць справаздачу.
– І вы праводзіце там майстар-класы?
– Не, мы навучылі дзвюх супрацоўніц музея, і яны па выходных бясплатна праводзяць майстар-класы па друкаванні на гэтым станку.
– Як літоўцы ўспрымаюць беларускую кнігу, кірылічны шрыфт?
– Гэта таксама іх першая кніга, не важна, на якой мове, гэта першая кніга ў ВКЛ. Да таго ж у музеі няма кірылічнага шрыфту, здаецца, толькі лацінскія і літоўскія літары.
Таму літоўцы набіраюць з наборных літар якую-небудзь фразу і друкуюць. Але я давала майстар-клас для дзяцей-першакласнікаў з Украіны, яны набіралі і друкавалі першую літару свайго імя.
– І ваш праект на гэтым завершаны: правялі прэзентацыю, майстар-клас і навучылі супрацоўнікаў?
– Я спадзяюся, што не. Спадзяюся, што мы надрукуем «Малую падарожную кніжку»… Мы планавалі ўжо распачаць гэту працу, але тут пачалася вайна, і ўсё адклалася.
– А якое практычнае значэнне друкаваць гэтую кнігу? Гэта ж не факсімільнае выданне?
– Не, гэта не будзе афсетны друк. Наша задача – гістарычная рэканструкцыя. Мы робім даследаванне тэхналогій старога друку. Дакладней, першай тэхналогіі.
– То-бок паралельна вы напішаце навуковае даследаванне.
– Так, безумоўна, любая такая рэканструкцыя павінна суправаджацца навуковым даследаваннем.
Усе вядомыя нам выданні «Малой падарожнай кніжкі» няпоўныя. Першапачаткова кніга складалася з 22 частак.
Наколькі мне вядома, поўных выданняў не захавалася. У калекцыі галерэі «Арт-Беларусі» ў Мінску гэта кніга, набытая Віктарам Бабарыкам, мае толькі 18 частак.
Таму гэта будзе вялікая праца – ездзіць па музеях, шукаць астатнія часткі, расшыфроўваць тэкст, каб узнавіць першапачатковы выгляд.
І такую кнігу можна будзе глядзець, лістаць. Бо мы плануем надрукаваць некалькі штук.
Але гэта ўсе атрымаецца, калі будзе фінансаванне. Бо гэта дарагі праект, не думаю, што мы ўкладаемся ў год. Для пачатку трэба будзе ствараць наборныя шрыфты. Для гэтага патрэбна расшыфроўваць шрыфты ў кнізе, шукаць часткі, якіх не хапае.
А кожная літара ўнутры кнігі 2 мм у вышыню і 1 мм у шырыню. Гэта складаная праца па наборы.
– Як мастакі, вы так і працуеце ў вузкай сферы, з музеем? Ці вы далучыліся да мясцовага арт-асяродка і маеце іншыя праекты?
– Мы адразу, як толькі прыехалі, з усімі знаёміліся, я нават уступіла ў Саюз мастакоў Літвы. Мы мэтанакіравана інтэграваліся ў літоўскі мастацкі асяродак.
Тут вельмі актыўнае і разнастайнае культурнае жыццё, шмат падзей і прыватных галерэй. Таму і высокая канкурэнцыя.
– Ці вы ўжо знайшлі галерэю, з якой супрацоўнічаеце?
– Працую з рознымі. У нас тут было дзве выставы, першая ў Лукішскай турме, маім праектам адкрываўся гэты комплекс.
– Так, можна з гэтага месца падрабязней?..
– Лукішскую турму дзяржава расфарміравала некалькі гадоў таму і перадала яе пад культурны цэнтр. Там зрабілі канцэртную пляцоўку і бар, планаваўся хостэл. То-бок цяпер комплекс развіваюць як культурны хаб. Таксама там здаваліся памяшканні ў арэнду, я зняла майстэрню, дзе працавала над праектам, які там і выставіла – у вялікай зале.
Разам з адкрыццём комплексу адкрылася наша з мужам выстава «27» – столькі гадоў быў Лукашэнка ва ўладзе на той час.
Другая выстава адбылася ў галерэі GODÒ ў Ужупісе. Назва яе «Make love», пра вайну ва Украіне з адсылкамі да хіпі 1960-х.
– Вы даволі імкліва ўпісаліся ў віленскае жыццё…
– Я вельмі прадуктыўна працавала, таму што мне было вельмі страшна.
– Ну так, шмат хто сёння шмат працуе, каб адсунуць страх перад рэальнасцю…
– Страх з’явіўся таму, што мы не дома, мы раптоўна і незапланавана апынуліся ў іншай краіне. Я нікуды не збіралася пераязджаць, гэта не маё рашэнне. Мы страцілі ўсё, і трэба напрацоўваць новыя кантакты.
– Ці ёсць заўважная беларуская арт-супольнасць у Літве?
– Мы прыехалі першымі, бо наш кейс з крымінальнай справай за мастацтва быў адзін з першых. А пасля ўсе мастакі чамусьці пераязджалі ў Польшчу. Таму ў Польшчы ёсць вялікая мастацкая беларуская суполка, а ў Літве няма.
– Вы так актыўна інтэграваліся ў віленскі асяродак, што, магчыма, і не вернецеся ў Беларусь?
– Рэч у тым, што я страціла надзею. Калі магчымасць вярнуцца з’явіцца праз дзесяць год, то тады не, не вернемся. Калі хутчэй, — то вяртаемся, пачынаем адбудоўваць краіну наноў. І тады пра ўласнае развіццё размовы ісці не будзе, трэба будзе ўзнаўляць тое, што захавалася.
Я б не хацела заставацца тут, у мяне сям’я ў Мінску, там наш «Дом графікі». Аднак чым больш усё будзе зацягвацца, тым менш шанцаў, што людзі паедуць назад.
І я разумею, што калі змірыцца з тым, што ты з’ехаў назаўсёды, становіцца нашмат прасцей жыць.
***
«Майстэрня друку Скарыны» ў літоўскім Музеі энергетыкі і тэхнікі працуе па выходных з 11.00, паведамляецца на сайце ўстановы. Заняткі — бясплатныя. На іх вы можаце даведацца аб Францыску Скарыне на літоўскай, англійскай, польскай, рускай і ўкраінскай мовах.
Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.by у Telegram