Іван, прафесійны спартовец, кікбаксёр. Амаль год у эміграцыі.
«Я не стаў выпрабоўваць лёс. За тры-чатыры дні я сабраў рэчы, дакументы і з’ехаў. Я разумеў, што паеду надоўга. Але нават і зараз я не гатовы маральна, што з’ехаў назаўсёды. Я хачу вярнуцца, хачу жыць дома», — расказвае прафесійны спартовец, кікбаксёр Іван, якi амаль год жыве ў Варшаве. Iван i яшчэ некалькi беларусаў, якiя вымушана аказалiся ў мiграцыi ў Польшчы, расказалi свае гiсторыi iмклiвага выезду з краiны i паказалi, якiя рэчы ўзялi з сабой.
— Я працую праграмістам, і ў мяне з’явілася магчымасць зрабіць IT-візу. Падумаў, што не буду губляць такую магчымасць, вырашыў проста на два-тры тыдні з’ездзіць у Варшаву. Зняў пакой, гуляў па Варшаве, і недзе на чацвёрты дзень майго знаходжання тут мне патэлефанавалі і сказалі, што па мяне прыходзілі супрацоўнікі сілавых ведамстваў. Гэта было акурат накануне рэферэндуму (ён праходзiў у канцы лютага 2022 года. — Рэд.). Пасля гэтай навіны я вырашыў не вяртацца ў Беларусь. Акрамя таго, на выбарах (прэзiдэнцкiх у 2020 годзе. — Рэд.) я быў незалежным назіральнікам. У ноч пасля выбараў мяне затрымлівалі. Памятаю, як супрацоўнікі АМАПу павалілі на зямлю, некалькі разоў ударылі. У РУУСе мне стала дрэнна, выклікалі хуткую. Медыкі мяне аглядзелі і вырашылі адвезці ў бальніцу. Там адразу з раніцы да мяне прыйшоў следчы. Я так і не зразумеў, кім я праходжу па справе — сведкай ці злачынцам.
Калі я з’язджаў, то ехаў як турыст. Разумеў, што буду жыць у здымным пакоі. Таму ўзяў з сабой сталовыя прыборы з дому. Проста не хацелася карыстацца тым, што было ў той кватэры. Сваё ўсё ж такі больш прыемна. Мне было не вельмі камфортна, я думаў толькі аб тым, як бы хутчэй вярнуцца ў бацькоўскі дом. Калі даведаўся, што не магу гэтага зрабiць, нейкі час жыў у сястры, але ўсё адно карыстаўся гэтымі прыборамі. Пасля зняў сваю кватэру, маю дастаткова сталовых прыбораў, але працягваю есці менавіта гэтымі лыжкамі і відэльцам. Бо для мяне яны нагадваюць аб цяпле бацькоўскага дому. Гэтыя рэчы амаль адзінае, што звязвае мяне з домам.
Першыя восем месяцаў я вельмі сумаваў па дому, роднаму Брэсту, па людзях. Мне вельмі не хапае зразумелай мовы навакол. Час ад часу я заходзіў на ютуб і праглядаў відэа з квадракоптараў краявідаў горада. Некалькі разоў я тэлефанаваў маме па відэасувязі, прасіў паказаць дом. У нас дзве сабакі і кот. Я размаўляў з сабакам. На першым сазвоне ён нават пачаў лізаць тэлефон маці.
З таго часу, як я тут знаходжуся, мне сніцца Брэст. Я кожны раз трапляю на нейкую вуліцу альбо за горад, і кожны раз узнiкае думка: «Як я тут апынуўся? Як я прайшоў мяжу?». І кожны раз я намагаюся дабегчы да свайго дому. Ніколі яшчэ не атрымалася, я кожны раз прачынаюся.
— Я даволі гучна паказваў сваю пазіцыю ў 2020 годзе, не хаваўся і ўсё рабіў адкрыта. Сядзеў на сутках. З пачаткам вайны да мяне ў двор прыехалі прадстаўнікі КДБ. Паразмаўлялі, адпусцілі, але намякнулі: «Хочаш ехаць — едзь». Я не стаў выпрабоўваць лёс. За тры-чатыры дні сабраў рэчы, дакументы і з’ехаў. Я разумеў, што паеду надоўга. Але нават і зараз я не гатовы маральна, што з’ехаў назаўсёды. Я хачу вярнуцца, хачу жыць дома.
Я ўзяў з сабой столькі рэчаў, колькі змог унесці. У асноўным гэта было адзенне і кнігі. З таго, што мне вельмі дорага сэрцу, захапіў свой сцяг, з якім хадзіў на пратэсты, і цацку — маленькую копію майго сабакі Дыега. Гэтую цацку на дзень нараджэння мне звязала мая хросная дзесьці 6-7 год таму. Цацка вандравала са мной па ўсіх здымных кватэрах, яна нагадвала мне, што ў мяне ёсць пёс, за якога я адказны. Нагадвае мне пра ўтульнасць. Самае галоўнае для мяне, каб у доме было жыццё — гэта мой сабака. Без яго пуста. З ім я адчуваю сябе дома.
Калі пераязджаў у Варшаву, разумеў, што забяру з сабой Дыега, нават адзенне і абутак не браў бы, калі б можна было адразу ўзяць сабаку. Але спачатку знайшоў жыллё, разабраўся з дакументамі, і толькі пасля перавёз пса.
Сумую па нядзельных барбекю з бацькамі. Не хапае сустрэч з імі. Сумую па сябрах, але частка сяброў ужо за мяжой, а частка — за кратамі. Як ні круці, не месца робіць чалавека, а чалавек робіць месца. Я чапляюся больш за жывое, чым за нешта нежывое. Таму, канечне, у Беларусь хачу вярнуцца, прайсціся па любімых месцах Менска. Калі я прыязджаў у свае родныя Міханавічы, яны, здавалася б дзірка дзіркай, аднак гэта мая дзірка, мне там утульна, я там усё ведаю. Я там нарадзіўся. Цяпер дасылаюць фотаздымкі — столькі ўсяго змянілася. А калі ты там жывеш, то здаецца, што нічога не мяняецца.
Я хачу вярнуцца ў Беларусь. Таму я ў Польшчы і не еду нікуды далей, хаця маю прапановы. У Польшчы вельмі шмат беларусаў, цікавых знаёмстваў.
— У кастрычніку 2020 года мяне затрымалі на трое сутак па адміністратыўным працэсе. Пасля таго, як вызвалілася, зразумела: я застаюся на волі, але гэта часовая справа. Мы параіліся з калегамі і вырашылі, што мне трэба з’ехаць хаця б на месяц недзе пераседзець. Выбрала Кіеў. Я была ўпэўнена, што з’язджаю максімум на тры месяцы. У той момант не магла ўзяць з сабой дачку, таму што я не асабліва ўяўляла, куды я еду. Да таго ж у яе быў навучальны год. Я ўзяла з сабой некалькі кніг, пару джынсаў, дзве байкі, трошкі бялізны і цацку акулу. Памятаю той дзень, стаю на мяжы, свеціць сонца, і я думаю: «Блін, такое цудоўнае надвор’е, а я павінна пакідаць сваю краіну». Я памятаю, як захлёбвалася слязьмі ад усведамлення гэтага.
Акулу мне падарыла дачка на мой дзень нараджэння ў жніўні 2020 года. Яна сама назапасіла грошы і сама схадзіла ў краму і купіла мне яе. Нейкі час пасля ад’езду я жыла ў Кіеве ў кватэры сваіх знаёмых. Гэта была вельмі старая халодная кватэра, мы нават спалі ў верхнім адзенні. І акула была маёй падушкай. Цяпер заўсёды бяру цацку з сабой — у камандзіроўкі, на адпачынак. Гэтая цацка для мяне — пра каханне, пра клопат. Яна як талісман. Я ўвогуле не веру ва ўсе гэтыя штукі, але з ёй у мяне сыходзяць трывогі — я ведаю, што ўсё будзе добра. Гэта як людзі абразы бяруць з сабой. Я яе магу нават не выцягваць з чамадана. Яна ўжо такая пацёртая, нават не адціраецца. Мы яе называем Шаркі. Яна ж была і першай рэччу, якую я паклала з сабой, калі ў 5 раніцы збірала рэчы, каб эвакуіравацца з Кіева пасля пачатку вайны. Я памятаю, як разбірала рэчы на групы — гэтыя трэба ўзяць, а гэтыя не. І акулу я адразу складваю ў валізку. Астатнія дзевяноста працэнтаў рэчаў я складала ў пакеты, каб вынесці на двор і пакінуць іх.
Калі параўноўваць мае дзве эміграцыі, дык адчуванні вельмі падобныя. І там і там мэта выжыць і выратавацца. Тут у цябе прыляціць ракета, а там цябе могуць пасадзіць у турму. Проста калі вайна, гэта больш чорна-белае. Але адчуванні абсалютна аднолькавыя — табе трэба кудысьці ўцякаць і ратавацца. У першы раз я была нашмат больш разгубленай. Другі раз я сабралася. Гэта непрыемна, калі цябе пазбаўляюць дома супраць тваёй волі.
Для мяне дом — гэта там, дзе маё дзіця, мае жывёлы, дзе можна паставіць ёлку. Не ведаю. Мусіць, гэта месца, дзе жадаеш засынаць і прачынацца. Хутчэй за ўсё, гэта нешта пра бяспеку.
Вельмі сумую па бабулі і па Менску. У мяне ёсць страх, што маёй бабулі ў любы момант можа не стаць. Я папрасіла, каб мне даслалі фатаграфіі мяне маленькай з сям’ёй, фатаграфіі з бабуляй. Да дня нараджэння яна перадавала мне сюды паштоўку. Я разумею, што яна пісала яе дрыготкімі рукамі. Тата расказваў, што яна вельмі плакала. Я вельмі шкадую, што так упісалася тады ў гэтую выбарную гісторыю і не паспела з’ездзіць да яе на дачу, каб пафоткаць яе сярод расады.
На дадзены момант не думаю, што магу вярнуцца. Бо такія штукі даюць нейкую надзею. Я стараюся проста аб гэтым не думаць.
— Я валанцёрыла для «Краіны для жыцця», збірала подпісы за Ціханоўскага, была незалежным назіральнікам на выбарах. Мяне неаднаразова затрымлівалі і судзілі. Да зімы 2020 года ўжо здавалася, што ўсё сціхла. Я не збіралася з’язджаць ад слова зусім, я нават уявіць сабе не магла, што мне давядзецца з’ехаць і жыць у іншай краіне.
Зімой у 2021 годзе да мяне дадому заявіліся з ператрусам. Гэта была субота. Вечар. Я тапіла лазню. Яны прыйшлі з санкцыяй пракурора на ператрус, забралі ўсю тэхніку, нават стары зламаны тэлефон дачкі, затрымалі на ноч гледзячы і адпусцілі, сказалі прыйсці на допыт у панядзелак. У панядзелак я ўжо стала падазраванай па крымінальнай справе, але зноўку адпусцілі дадому да суда. Калі я ад’язджала ад будынка міліцыі, адзін з супрацоўнікаў мне сказаў: «Вы разумееце, што вы зараз у апошні раз вяртаецеся дадому?». У мяне яшчэ прамільгнула думка: «Я, можа, ім так замінаю жыць, што ім было б прасцей, каб я з’ехала». У той жа дзень я звярнулася да праваабаронцаў, мне параілі тэрмінова пакідаць краіну, пакуль у мяне на руках пашпарт і няма падпіскі аб нявыездзе. Спачатку я пагадзілася, але раніцай прачынаюся і плачу. Як гэта ў 50 гадоў можна кінуць усё, што ў цябе ёсць, і з’ехаць увогуле ў нікуды? І навошта? Незразумела. Чаму? Незразумела. Але праз дзень пасля допыту да мяне прыехала апека. Яны біліся ў дзверы, грукаліся ў вокны. Было адчуванне, што прыехала не апека, а бандыты. Мацюкоў было столькі! На той час яшчэ не ламалі дзверы. Мы з дачкой ім не адкрылі і сядзелі ціхенька, схавалiся. У нас добрая сям’я, дачка — выдатніца, выступае на ўсіх школьных мерапрыемствах. Мы дарослыя свядомыя бацькі. Было зразумела, што яны прыязджалі з-за маёй крымінальнай справы. Пасля гэтага я асэнсавала, што маю Сашу могуць забраць у дзіцячы дом і зразумела, што мяне не пакінуць у спакоі. Я зноўку патэлефанавала праваабаронцам. Мне параілі зараз жа з’язджаць з дому і не начаваць там.
Мы сабраліся хвілін за 5. Трэба было тэрмінова з’ехаць, таму што я не разумела, вернецца апека ці не. Узяла пашпарты, дакументы па рэпрэсіях і абразок Божай маці Будслаўскай. Я дваццаць адзін год запар хадзіла пешшу ў пілігрымку ў Будслаў. Гэты абразок для мяне як абярэг, як мой талісман. Я верыла, што з ёю ў нас усё будзе добра, што мы зможам з’ехаць. У мяне не было часу ні з кім развітацца, нават з мамай.
Тры дні мы хаваліся, чакалі, пакуль нам перададуць білеты. Потым быў стрэсавы пераезд з Пастаў у Мінск. Самым страшным было прайсці пашпартны кантроль. Мяне прапусцілі. Я ішла на ватных нагах у самалёт. Гэта ўвогуле быў мой першы ў жыцці палёт. Калі самалёт падняўся ў неба, я адчула такі кайф — зразумела, што ўсё атрымалася. Гэтыя трое сутак чакання я не спала ад слова зусім. Упершыню я паспала, калі мы ўжо былі ў Кіеве.
Усе нашы рэчы — гэта маленькая дарожная торба з дакументамі, пашпартамі, абразком. У такім стане проста не ведаеш, што ўзяць. Я збіралася на нейкім аўтапілоце. Я не ведала, як змясціць усё сваё жыццё ў гэтую сумачку. Гэта смешна, але я ўзяла з сабой фен для валасоў. Прыехала ў Кіеў, адкрыла сумку, выявіла, што ў мяне нават трусоў няма, затое фен ёсць. Я нават не памятала, што брала яго.
У апошні час дома мне было настолькі страшна, дрыжала ад кожнай незнаёмай машыны. У мяне былі панічныя атакі. Гэта было настолькі псіхалагічна страшна. Дачка ў мяне таксама вельмі баялася. Памятаю, як вязу яе ў школу, а насустрач едзе міліцэйская машына. Проста міма. Бачу, што маё дзіця ўціснулася ў крэсла, пытаю: «Ты чаго спалохалася?». Яна адказвае: «Мамачка, калі цябе зараз забяруць, няхай мяне толькі не ў дзіцячы дом аддаюць, а да бабулі». Гэта васьмігадовае дзіця так кажа. (Плача). Не магу гэта ўспамінаць да гэтага часу. Кожны вінаваты мусіць адказаць за тое, што зламалі псіхіку нашым дзецям. Я нікому гэтага не дарую. Гэта балюча ўспамінаць, хоць і мінула ўжо два гады. Разумееш, што ўсё гэта ў мінулым. Але гэтыя сны і гэтыя кашмары пераследуюць кожную ноч. Я з’ехала ў першую чаргу не таму, што на мяне завялі крымінальную справу, а таму, што было страшна за дачку.
Што такое для мяне дом? Я зараз зноў буду плакаць. Для мяне дом — гэта не чатыры сцяны. Радзіма для мяне — гэта не краіна Беларусь. Я зараз кладуся спаць і памятаю кожны каменчык, травінку, якая расце каля маёй хаты. Я памятаю, дзе ў мяне стаіць посуд, шклянкі, я памятаю, дзе ў мяне знаходзіцца кожная дробязь у доме. У мяне пытаюцца, чаму я не хачу прадаць хату? Не, ніколі! Прадаць яго — тое самае, што адрэзаць нагу ці руку і прадаць іх. Ён не каштуе ніякіх грошай. Гэта кавалак мяне. Сюды ўкладзена столькі гадоў жыцця, столькі працы, столькі цяпла. Гэта не проста памяшканне, у якім жывеш, гэта частка жыцця.
Я сумую па сваіх блізкіх, па маме. Я жыву тут у Польшчы нейкім паралельным жыццём. Польшча асобна, я — асобна. Я нават не вучу польскую мову, таму што ўпэўнена, што я вярнуся. Не магу гэтага прыняць, што я тут буду жыць. Я ўпэўнена, што мы ўсё вернемся дадому. Калі я брала з сабой абразок, у мяне зламаўся мой нацельны крыжык. І мая сястра зняла свой крыжык і аддала яго мне. Я хацела вярнуць яго ёй назад, але яна мне сказала, што ты вернешся сама і аддасі мне яго асабіста.
Мне прыйшлося тэрмінова з’ехаць з Беларусі не па сваім жаданні. У мяне была невялікая валіза. Я сабрала ўсе свае самыя прыгожыя і лепшыя рэчы. Ноўтбук, адзенне, бабуліны хусткі, свае ўпрыгожанні, памаду. Гэта такі мой набор. Без упрыгожанняў я не збіраюся нікуды. Ведаю, што калі ў самы складаны час ты будзеш добра выглядаць, то ўсё атрымаецца. Бо ты будзеш сам упэўнены ў сабе і ты падымеш настрой іншым людзям. Таму я бяру з сабой звычайна ўсё самае прыгожае.
Першае, што я паклала ў валізку — гэта бабуліна хустка. Я яе апранаю, калі мне вельмі хочацца зрабіць сабе прыемнае. Яшчэ ў мяне ёсць такая каробачка са старой швейнай машынкі. Я завярнула яе ў цалафан. Нічога з ёй спецыяльна не раблю, каб пах заставаўся. Мама перадала мне яе сюды, але я думаю, што вярну яе назад. Бо нельга так усё самае каштоўнае вывезці з дому. Там павінна штосьці застацца.
Спачатку з’ехала ў Кіеў, дзе паспела пажыць літаральна два месяцы. Там я доўга шукала жытло. Толькі набыла мальберт, фарбы, пасцельную бялізну, нават кухонны посуд і прыйшлося зноўку з’язджаць. Усе набытыя рэчы прыйшлося пакінуць там. Пачалася вайна, я чула выбухі. Памятаю, як паглядзела ў вакно і пабачыла, як людзі выходзілі са сваіх кватэр з валізкамі.
У маю другую эміграцыю ў Польшчу я ўзяла ўсе тыя ж самыя рэчы, што прыехалі са мной з Беларусі. Толькі дадалося яшчэ адно ўпрыгожанне.
Але калі я нават перавязу сюды ўсе свае рэчы, гэтае новае месца не стане для мяне домам. Дом для меня — гэта тое, калі ўсё, пра што гаворым, называем «мы». У эміграцыі мы кажам «іх» і «сваё». І гэта падзел мне не падабаецца. Для мяне важна ўдзельнічаць у грамадскасці. Ты павінен і на вуліцы адчуваць сябе камфортна. Гэта робіцца сіламі не толькі вашай сям’і. Дом — гэта тады, калі я адчуваю, што гэта наша, што мы разам можам штосьці памяняць, калі ў нас ёсць агульная гісторыя. Я шчыра хачу рабіць штосьці для беларусаў. Мы з iнтэлігентнай сцiпласцю i павагай заўсёды iмкнемся штосьцi рабiць. Людзі насуперак усiм перашкодам робяць шмат крутога.
Сяргей з жонкай Таццянай i сынам Максiмам з’ехалi з Беларусi ў Польшчу з-за пераследу па палітычных матывах.
— Да нас дадому заявіліся следчыя з сілавых органаў з ператрусам, і мне па чыстай выпадковасці ўдалося пазбегнуць з імі сустрэчы. Я не разумеў да канца сур’ёзнасці сітуацыі ў той момант. Мне ўдалося вельмі хутка забегчы ў сваю кватэру, каб сабраць рэчы. Закінуў у сумку дакументы, усю тэхніку. І з гэтым выскачыў з дому. Калі я забіраў гэтыя рэчы, у мяне было толькі разуменне, што я магу не хутка патрапіць у гэтую кватэру, але разумення, што я з’язджаю, не было. Збіраў рэчы я не больш за дзве хвіліны. Проста змятаў у сумку ўсё, што звязана з назапашвальнікам інфармацыі ці тэхнікай, — расказвае Сяргей.
Ён дадае, што не было часу падумаць.
— Некалькі дзён я прабыў у Беларусі, наіўна разважаў, што рабіць далей. Але прыняў рашэнне, што трэба з’ехаць. Перад ад’ездам я перагледзеў і адсартаваў рэчы, якія паедуць са мной далей. Гэта быў даволі цікавы набор рэчаў. Некаторыя з іх я так і пакінуў у Беларусі. Я з’ехаў у сандалях, з парай шорт і маек. Красоўкі я сабе купляў ужо па дарозе, — успамiнае Сяргей. — Сярод дакументаў я знайшоў дыск з вынiкамi ультрагукавой дыягностыкi, калі жонка была цяжарная. Вядома, я вырашыў узяць яго з сабой. Мы ж не так проста яго запісвалі. Гэта такія сентыментальныя моманты, якія ёсць у сям’і. Калі я з’язджаў, было разуменне, што жонка з сынам таксама з’едуць, але гэта быў перыяд ковіда, і наша сустрэча расцягнулася на месяц. У Беларусі і ёй знаходзіцца было вельмі небяспечна. Аж да таго, што потым за жонкай нават паставілі вонкавае сачэнне.
Таццяна ўспамiнае, што сям’i не было дома ў той дзень, калі прыйшлі з ператрусам.
— Я ў была ў іншым горадзе з дзіцём. А Сяргей проста выпадкова выйшаў з дому. Гаспадыня кватэры па дакументах я, мне сталі тэлефанаваць і патрабаваць, каб я ім неадкладна адчыніла. Мне сказалі, што калі яны не знойдуць майго мужа, мяне выклічуць на допыт, а дзіця аддадуць у дзіцячы дом. За мной сачылі «на бусе» і «Джылі». Я нават запомніла іхнія нумары. Гэта было так відавочна. Я пяць сутак не спала і не ела. Каля месяца чакала дакумент, які б дазваляў нам з сынам выехаць. У нас быў час сабраць валізкі. І я ўжо свядома разумела, што мы з’язджаем надоўга. Я купіла новы вялікі чамадан, каб пабольш улезла. Я брала максімальную колькасць адзення, кніжкі і цацкі сына. Нават прачытала, як правільна пакаваць рэчы. Асабліва такога настальгічнага мы і не бралі.
Сяргей дадае, што паняцце дома для сям’i памянялася з моманту ад’езду.
— Калі з’яўляецца месца, дзе ты пакідаеш свае карэньчыкі, з’яўляецца дадатковы псіхалагічны камфорт. Разумееш, што можна дастаткова камфортна чалавеку існаваць нават і з двума чамаданамі. Для нас важней сям’я, чым нейкія сцены. Пасля некалькiх пераездаў неяк лёгка адбываецца працэс адаптацыі. Заехаў у новую кватэру і ўжо жывеш у ёй.
— Мы столькі кватэр і краін памянялі за час эміграцыі. Я для сябе зразумела, што дом — гэта такое паняцце вельмі адноснае, — кажа Таццяна. — Проста ствараеш вакол сябе нейкі камфорт, і ты ў гэтым уладкоўваеш сваё жыццё. Для нас адкрыўся нейкі новы досвед. Раней увесь час былі сумневы. А ў мяне атрымаецца? А ці хопіць мне грошай? Ці змагу вывучыць чужую мову? А зараз у цябе проста няма гэтай опцыі сумнявацца, сядзець і пралічваць усё наперад. Ты прыязджаеш, ужо на месцы арыентуешся і жывеш. Гэта класны навык. Трэба з усіх мінусаў знайсці плюс. Страх новага губляецца. Таму дом для нас — гэта там, дзе мы жывем зараз. (Раптам плача). Вядома, ёсць жаданне паехаць дадому. Ты ж хочаш паехаць да таты, мамы, бабулі, дзядулі. Вось Сяргею перадалі лыжны гарнітур, ён яго панюхаў і сказаў: «Пахне мамінай кватэрай». Я б хацела паехаць у дом бацькоў, бо ты там быў, прывык, ты ўсё памятаеш. Але глабальна ты можаш жыць там, дзе ты жадаеш. Не трэба баяцца гэта памяняць.