Карабахская вайна — высновы для Беларусі: адсталасць праз залежнасць ад Масквы

Сёння прэзідэнт Азербайждана Ільхам Аліеў абвясціў аб узяцці аднаго з ключавых гарадоў Нагорнага Карабаха — Шушы. Узяцце пад кантроль стратэгічнага населенага пункта і кантроль над Лачынскім калідорам можа азначаць крах абароны армянскіх войск на ўсход ад Лачына і стратэгічную перамогу Баку. Аляксандр Гелагаеў спецыяльна для чытачоў Reform.by тлумачыць, як такое стала магчыма і ў чым галоўная прычына паразы Арменіі.

Баі ў Нагорным Карабаху пачаліся яшчэ месяц таму, і для многіх назіральнікаў сталі сюрпрызам даволі паспяховыя дзеянні азербайджанскіх войск.

Актыўную вайсковую дапамогу Баку аказала Турцыя. А вось Расея, якая гадамі прадавала зброю і Арменіі, і Азербайджану, ад адкрытай, як мінімум, дапамогі для свайго афіцыйнага хаўрусніка па АДКБ Арменіі адмовілася.

Якія высновы нам, беларусам, варта зрабіць з чарговага вайсковага канфлікта на пост-савецкай прасторы?

Спрэчны рэгіён: трохі гісторыі

Армяне і азербайджанцы аспрэчваюць гістарычную прыналежнасць Карабаха/Арцаха, але вядома, што ў пачатку 20 стагоддзя армяне складалі тут большасць, ужо тады гэтая тэрыторыя неаднаразова рабілася арэнай узброеных канфліктаў паміж 2 народамі.

Этнічныя супярэчнасці рэзка абвастрыліся ў апошні перыяд існавання СССР, адначасова голасна сталі гучаць прапановы перадачы Нагорна-карабахскай аўтаномнай вобласці (НКАВ) у склад Арменіі. Адбыліся сутыкненні ў Карабахе, а потым і жорсткія антыармянскія пагромы у некаторых гарадах Азербайджана ў 1988-1990 гадах.

У 1991 годзе пачаліся баі паміж неафіцыйнымі азербайджанскімі і армянскімі ўзброенымі фармаваннямі. Пасля таго, як Арменія і Азербайджан абвесцілі незалежнасць і атрымалі запасы зброі войскаў СССР, гэтыя баі перараслі ў сапраўдную адкрытую вайну.

Перамога лепш арганізаванай меншасці

Афіцыйна Арменія не ўдзельнічала ў вайне – фармальна супраць азербайджанскай арміі ваявалі сілы Нагорна-карабахскай Рэспублікі (НКР). І «на паперы» Азербайджан, маючы больш тэрыторыі, эканамічных рэсурсаў, насельніцтва, дый проста зброі, меў яўную вайсковую перавагу.

Але армянам атрымалася больш эфектыўна выкарыстаць для стварэння сваёй арміі армян-афіцэраў і генералаў Савецкай арміі, арганізаваць падрыхтоўку новых кадраў. Было даволі добра наладжана ўзаемадзеянне паміж рэгулярнымі войскамі і мясцовымі атрадамі самаабароны, адзначае азербайджанскі ваенны гісторык Мамед Велімамедаў. Адпаведна армяне, маючы лепшую арганізацыю і лепш падрыхтаваныя кадры, са значна большым эфектам выкарыстоўвалі складаную ваенную тэхніку — танкі, артылерыю, авіяцыю, сувязь.

У траўні 1994 года бакі падпісалі пагадненне пра спыненне агню. НКР засталася непрызнанай дзяржавай пад фактычным пратэктаратам Арменіі — блізкага хаўрусніка Расеі (і Беларусі) па Арганізацыі дамовы пра калектыўную бяспеку (АДКБ).

Характэрнай рысай геаграфіі канфлікту з’яўляецца тое, што сам Карабах не мае агульнай мяжы з Арменіяй, таму армяне занялі вялікую частку чыста азербайджанскай тэрыторыі, каб «прабіць» калідор да тэрыторыі Арменіі. У той жа час паміж Арменіяй і Іранам заціснутая Нахічэванская аўтаномная рэспубліка Азербайджана, якая не мае наземнага кантакту з асноўнай тэрыторыяй дзяржавы.

Баку: праца па выпраўленні памылак

У выніку з 1994 года канфлікт аказаўся «замарожаным» — Арменія і НКР былі відавочнымі пераможцамі, а Азербайджан не мог больш працягваць вайну. Аднак усе гэтыя 26 год Баку, карыстаючыся паступовым ростам коштаў на нафту, не спаў у шапку, а рэфарміраваў сваё войска, шукаў новыя міжнародныя кантакты і хаўруснікаў.

Перш за ўсё вадаспад грошаў ад продажу «чорнага золата» дазволіў Азербайджану радыкальна пераўзброіць сваё войска, рэарганізаваць яго на заходні манер, перападрыхтаваць ужо не адно пакаленне афіцэраў у замежных вайсковых навучальных установах. Важнейшым хаўруснікам Азербайджана стала не Расея, а Турцыя, краіна НАТО. Шмат тэхнікі, перш за ўсё беспілотнікі — куплялі ў Ізраіля (і ў той жа Турцыі).

Новыя «Паланэзы». Відэа Мінабароны Азербайджана

Азербайджан далучыўся да адукацыйных праграмаў НАТО, з 1997 году стаў ужываць ваенныя стандарты НАТО у арганізацыйнай структуры, падрыхтоўцы аператыўных планаў, вядзенні дакументазвароту, тэрміналогіі і арганізацыі вайсковых вучэнняў. З дапамогай НАТО былі распрацаваныя такія галоўныя дакументы як Канцэпцыя нацыянальнай бяспекі, Вайсковая дактрына, Стратэгічны абаронны агляд.

Ваенны бюджэт краіны вырас у разы, што дало магчымасць падвысіць прэстыж службы ў войску, мадэрнізаваць рыштунак і ўніформу жаўнераў, рэзка павялічыць баявую моц — былі набытыя новыя артылерыйскія сістэмы, супрацьтанкавыя комплексы, стралковая зброя, танкі, сістэмы сувязі. Сярод іншых былі набытыя магутныя беларускія дальнабойныя сістэмы залпавага агню «Паланэз».

Ерэван: У закладніках Масквы

Арменія, куды больш бедная, не магла так шмат рабіць для сваёй (і НКР) абароны. Акрамя таго, як выглядае, «сіндром пераможцы ў мінулай вайне» шмат у чым тармазіў актыўнасць у сферы рэформаў і мадэрнізацыі.

Таксама адмоўным фактарам стала надзея на падтрымку Расеі і залежнасць Арменіі ад ваенна-тэхнічнай дапамогі з Расеі. Армянскія вайскоўцы асабліва не мелі магчымасці выбіраць — якую і дзе зброю купляць. І былі вымушаныя «браць, што даюць» у Маскве. Тое ж датычылася і агулам сітуацыі са стаўленнем да новых канцэпцый вядзення вайны. Выглядае, што мысленне армянскага генералітэту, залежнае ад састарэлых савецкіх і расейскіх канцэпцый, засталося ў 1990-х гадах.

Новая вайна — новы пераможца

27 верасня 2020 году ў Карабахе зноў зямля затрэслася ад выбухаў — і чым далей, тым болей стала відавочнай перавага азербайджанскіх сіл у баях.

Аказалася, што азербайджанцы змаглі арганізаваць складаную сістэму баявога і інфармацыйнага ўзаемадзеяння паміж пяхотай, бранятэхнікай, артылерыяй, авіяцыяй (разведвальнымі і ўдарнымі беспілотнікамі).

Зараз гэта выглядае так — пяхотны камандзір можа замовіць разведвальны палёт беспілотніка, адначасова той мае сувязь з суседнымі артылерыйкімі падраздзяленнямі, пры выяўленні цэлі яна можа быць вельмі хутка знішчаная ракетным ці артылерыйскім ударам. Усе яны звязаныя праз спецыяльныя камп’ютары і рэагуюць на падзеі на полі бою амаль у рэальным часе.

Відэа Міністэрства абароны Азербайджана — знішчэнне зенітна-ракетнага комплекса С-300.

Акрамя таго дзейнічаюць групы разведвальна-ўдарных і чыста ўдарных беспілотнікаў, аператары якіх самі шукаюць, выяўляюць і знішчаюць варожую тэхніку, фартыфікацыі і пяхоту.

У той жа час вайскоўцы НКР і Арменіі не змаглі выпрацаваць эфектыўную сістэму супрацьдзеяння тэхналагічна больш прасунутаму праціўніку. Выглядае на тое, што старыя савецкія і новыя расейскія сродкі супрацьпаветранай абароны аказаліся недастаткова эфектыўнымі ў барацьбе з беспілотнай пагрозай.

Толькі па афіцыйна апублікаваных відэа бачна, што Арменія ад беспілотнікаў страціла дзясяткі танкаў і ракетна-артылерыйскіх сістэм, шмат аўтамашын, зенітна-ракетныя комплексы, радыёлакацыйныя станцыі. У выніку атрымліваецца, напрыклад, што нават калі на фронце армянскія часткі яшчэ трымаюцца, то з тылу па дарогах да іх амаль не могуць патрапіць падмацаванні, ежа, банальныя патроны і снарады. Праз нейкі час армянскім жаўнерам прыходзіцца проста адступаць.

Высновы для Беларусі: дыпламатыя, тэхніка і чалавек

Для Арменіі вяртанне Нагорнага Карабаха пад кантроль Баку можа стаць нацыянальнай трагедыяй, улічваючы варожасць паміж 2 этнасамі. Аднак надзеі Еревана на дапамогу АДКБ (ці, дакладней, Расеі) ў ваенным канфлікце былі марнымі — Крэмль захоўвае маўчанне ці кажа нешта агульнае пра «рабяты, давайце жыць па-сяброўску».

У той жа час Турцыя актыўна дапамагае Азербайджану, войскі якога наступаюць, і, відавочна, выціскае Маскву з месца галоўнага гульца ў Закаўказскім рэгіёне.

Зараз расейскія вайсковыя эксперты схапіліся за галаву — магутнасць беспілотнікаў на полі боя нават у складанай горнай мясцовасці відавочная, а Расея адстала ў распрацоўцы такой тэхнікі не толькі ад ЗША і Ізраілю, але і нават і ад Турцыі.

Турэцкія баявыя беспілотнікі Bayraktar TB2 ваююць ужо з 2014 года, выкарыстоўваюцца і аднаразовыя лётаючыя баепрыпасы-смяротнікі, якія могуць доўга трымацца ў паветры, пакуль аператар не знойдзе момант і цэль для ўдару. Іх стала купляць і Украіна.

У той жа час праекты ўдарных беспілотнікаў РФ застаюцца праектамі, у серыйную вытворчасць пакуль не пайшоў аніводны. Толькі на ўзроўні праектаў засталіся і беларускія ўдарныя беспілотнікі.

Тая ж самая праблема ў Масквы і тых краін, якія на яе арыентуюцца, з фарміраваннем інфармацыйна-кампутарнай вайсковай сеткі, якая робіць магчымым настолькі глубокае і складанае ўзаемадзеянне розных падраздзяленняў на полі бою.

Арыентацыя на РФ у спалучэнні з тэхналагічнай адсталасцю Масквы у новых ваенных тэхналогіях прывяла да адсталасці ваенных хаўруснікаў РФ — і Арменіі, і Беларусі. Мы працягваем купляць літаральна адзінкавыя звычайныя самалёты і БТР у Расеі, мадэрнізаваць танкі за сумы, якія паранаўльныя з гадавымі абароннымі бюджэтамі Беларусі.

Гэтак, напрыклад, 12 знішчальнікаў Су-30М, ваенную і эканамічную эфектыўнасць набыцця якіх для Беларусі эксперты ставяць пад сумніў, будуць каштаваць нашай краіне каля $600 мільёнаў.

Але ніякі канкрэтны тып танку ці самалёту не вырашае вынік канфлікту, тым больш, калі набываюцца гэтыя танкі і самалёты адзінкамі, а галоўны чыннік набыцця — не столькі ваенная, сколькі палітычная і іміджавая мэтазгоднасць.

Беларускі Су-30СМ. Відэа Мінабароны Беларусі

Атрымліваецца, што мы праз сваю залежнасць ад Масквы (што ў свой бок абумоўлена існаваннем дыктатуры Аляксандра Лукашэнкі) выдаткоўваем агромныя для нашай краіны сродкі на непатрэбных «белых сланоў», замест таго, каб рабіць адэкватныя ваенныя рэформы, падвышаць прэстыж і ўзровень падрыхтоўкі афіцэраў, мадэрнізаваць сістэму кіравання войскам, купляць менавіта тое, што трэба для перамогі ў сучасных умовах.

***

Меркаванне і ацэнкі аўтара могуць не супадаць з меркаваннем рэдакцыі.

***

Спадабаўся матэрыял? Паспей абмеркаваць яго ў каментах пабліка Reform.by на Facebook, пакуль усе нашы там. Далучайся да самай актыўнай суполкі рэфарматараў у Беларусі і запрашай сяброў!