На сайце Беларускага ПЭНа апублікаваны новы аналітычны матэрыял, прысвечаны стану беларускай культуры са студзеня па верасень 2025 года. Гэты матэрыял падрыхтаваны на падставе абагульненай інфармацыі, сабранай маніторынгавай групай Беларускага ПЭНа з адкрытых крыніц, праз асабістыя кантакты і непасрэдную камунікацыю з дзеячамі культуры.
Са студзеня па верасень 2025 года ў Беларусі працягваліся пераслед за іншадумства і выказванне меркавання, адвольныя затрыманні і арышты, палітычна матываваны адміністрацыйны і крымінальны пераслед дзеячаў культуры ўнутры краіны, а таксама тых, хто знаходзіцца за яе межамі.
Мелі месца цэнзура і адмена культурных мерапрыемстваў, прымусовая ліквідацыя грамадскіх арганізацый. «Экстрэмісцкія» спісы папоўніліся новымі імёнамі, ініцыятывамі і матэрыяламі, а спіс друкаваных выданняў, распаўсюд якіх нібыта шкодзіць нацыянальным інтарэсам краіны, – новымі кнігамі.
Сярод тэм трэцяга квартала – памілаванне 11 верасня і дэпартацыя з Беларусі ў Літву 52 чалавек, у тым ліку 40 палітзняволеных, сярод якіх – 11 прадстаўнікоў сферы культуры: Уладзімір Мацкевіч, Павел Мажэйка, Зміцер Дашкевіч, Мікола Дзядок, Павел Вінаградаў, Ларыса Шчыракова, Яўген Меркіс, Аляксандр Манцэвіч, Аляксей Сіленка, Глеб Гладкоўскі і Сяргей Спарыш. Поўная ізаляцыя палітзняволенага адваката, літаратара і барда Максіма Знака, якая трывае ўжо больш за 2,5 года.
Выпадкі прыцягнення да крымінальнай адказнасці за ўдзел у мірных акцыях пратэсту 2020 года выкладчыкаў музыкі; затрыманні арганізатараў культурна-відовішчных мерапрыемстваў, у тым ліку лаяльных да палітычнага рэжыму; адмена прэм’еры спектакля «Сёстры Грым» у сталічным Тэатры лялек.
Працяг распродажу маёмасці, канфіскаванай у палітзняволенага мецэната і бізнесмена Віктара Бабарыкі: на аўкцыён выставілі 19 карцін з яго прыватнай калекцыі. Пераслед дзеячаў культуры ў эміграцыі – у прыватнасці, пагрозы жыццю былому міністру культуры Беларусі Паўлу Латушку.
Прызнанне «экстрэмісцкімі фарміраваннямі» панк-гурта Dzieciuki і брэнда ювелірных упрыгожанняў Belaruskicry. «Экстрэмісцкімі матэрыяламі» – дзвюх кніг беларускага філосафа Валянціна Акудовіча і прыгодніцкіх гісторый-фэнтэзі для старшакласнікаў Валерыя Гапеева, а таксама інтэрнэт-рэсурсаў электроннай бібліятэкі Kamunikat.org, тры нумары часопіса «Беларусь і свет»; сайт і лагатып Kresy24.pl – пра сённяшнюю сітуацыю, культуру і гісторыю палякаў за мяжой; YouTube-канал «Delfi Літва»; старонкі праекта былых актораў Купалаўскага тэатра «ЧынЧынЧэнэл», старонкі арганізацыі папулярызацыі беларускай культурыFundacja Tutaka (Telegram і Facebook), а таксама сайт і сацсеткі фестывалю беларускай культуры на Падляшшы Tutaka Fest (Instagram і Facebook), Instagram- і Telegram-старонкі, лагатып ethno.art.by – Школы традыцыйнай беларускай культуры ў Варшаве і іншыя.
Спіс друкаваных выданняў, распаўсюджанне якіх нібыта можа нанесці шкоду нацыянальным інтарэсам краіны, папоўніўся дзвюма кнігамі Сашы Філіпенкі і зборнікам «Вось яны, а вось мы: беларуская паэзія і вершы салідарнасці» – вершамі сучасных беларускіх паэтаў і тэкстамі салідарнасці, напісанымі ў падтрымку пратэставых падзей жніўня 2020 года.
ПЭН працягвае фіксаваць выпадкі зняцця работ з мастацкіх выставак, забароны на публікацыі ў дзяржаўнай перыёдыцы для «нядобранадзейных» аўтараў, адмовы ў распаўсюдзе прадукцыі прыватных выдавецтваў, персанальныя забароны на публічныя выступленні, а таксама неўзгадненне канцэртаў незалежных музыкаў. Так, лідар гурта «Без білета» Віталь Артыст, чый апошні канцэрт у Мінску адбыўся яшчэ ў 2019 годзе, мусіў звяртацца да ўладаў праз відэа ў TikTok з прапановай «узгадніць канцэрт». Сёння творчыя людзі апынуліся ў становішчы, калі ім даводзіцца літаральна прасіць дазвол на права выступаць.
Сярод кірункаў дзяржаўнай палітыкі – уступленне ў сілу пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь № 454 «Аб рэестры арганізатараў культурна-відовішчных мерапрыемстваў», якая яшчэ больш узмацніла меры кантролю і дзяржаўнага рэгулявання ў сферы культуры і публічных ініцыятыў; пагадненне аб супрацоўніцтве паміж Міністэрствам інфармацыі і Беларускай праваслаўнай царквой у супрацьдзеянні выданням, «якія прыходзяць звонку»; стварэнне Камісіі Парламенцкага схода па захаванні і абароне «правільнай» гістарычнай памяці; пагадненне паміж Рэспублікай Беларусь і Расійскай Федэрацыяй аб супрацоўніцтве ў сферы інтэлектуальнай уласнасці і іншыя крокі.
Падрабязней з парушэннямі культурных правоў можна пазнаёміцца на сайце Беларускага ПЭНа.
Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.news у Telegram