Мастачка Саша Вялічка стала лаўрэаткай Гран-пры Les Boutographies 2025 — аднаго з вядучых еўрапейскіх фестываляў аўтарскай фатаграфіі, які штогод праходзіць у французскім горадзе Манпелье. З вялікай колькасці заявак з розных краін Еўропы журы адабрала 18 праектаў, з якіх 8 былі прадстаўлены ў асноўнай экспазіцыі, а яшчэ 10 — у фармаце мультымедыйных праекцый.
Саша атрымала ўзнагароду за праект «State of Denial», прысвечаны візуальнаму асэнсаванню механізмаў прапаганды і палітычных рэпрэсій у Беларусі. Работы з гэтай серыі стануць часткай пастаяннай калекцыі горада Манпелье.
Праект «State of Denial», распачаты ў 2023 годзе, ужо быў прадстаўлены на шэрагу міжнародных пляцовак: у Нацыянальнай галерэі Zachęta ў Варшаве, Bunkier Sztuki у Кракаве, на фестывалях Circulation(s) у Парыжы, SIPF у Сінгапуры, а таксама ў Берліне і на персанальнай выставе ў Франкфурце-на-Майне. У 2023 годзе Саша Вялічка стала першай беларускай мастачкай, якая атрымала штогадовую прэмію імя Конрада Пустолы ад Krytyka Polityczna.
Падчас цырымоніі ўзнагароджання старшыня журы Жан-Крыстоф Годэ адзначыў: «Калі маладыя фатографы пытаюцца мяне, з чаго пачаць мастацкі праект, я заўсёды адказваю: сапраўднае выказванне нараджаецца з глыбокай унутранай неабходнасці. Саша ўвасабляе гэты прынцып з надзвычайнай выразнасцю. Прайшоўшы праз траўму і асабісты крызіс, яна знайшла мову, здольную прамаўляць — не толькі ад свайго імя, але і за іншых. Гэта акт выжывання, жэст палітычнай салідарнасці».
«State of Denial» даследуе, як чалавек існуе ў лічбавай рэальнасці, насычанай фальшывымі навінамі, дыпфэйкамі і дзяржаўнымі маніпуляцыямі. Ён складаецца з дзвюх частак.
Першая частка ўключае пастановачныя фотаздымкі, заснаваныя на рэальных гісторыях затрыманняў і судовых працэсаў у Беларусі, калі падставай для абвінавачання маглі стаць, напрыклад, колер шаліка або снегавік з лозунгам. Сцэны рэканструяваны з элементамі гратэску і тэатральнасці, у духу абсурдных судоў.
«Фотаздымкі Вялічкі — гэта візуальны адказ на абсурд праз абсурд, — так ахарактарызаваў праект куратар фестывалю Крысціян Маккота. — Юрыдычныя канструкцыі беларускага рэжыму настолькі пазбаўленыя логікі, што маглі б быць камічнымі, калі б не іх трагічныя наступствы. Сцэна з ваннай, поўнай снегу і морквы, пададзеная як доказ у судзе, выглядае элементам дэкарацый у кафкіянскім працэсе».
Другую частку праекта складаюць выявы, згенераваныя нейрасеткай на падставе рэальных загалоўкаў з дзяржаўных СМІ Беларусі, апублікаваных у дні канкрэтных затрыманняў. Мастачка прапануе гледачу сутыкненне з бессэнсоўным інфармацыйным шумам, у якім рэальнасць падмяняецца абсурдам.
«Я хацела стварыць візуальны эквівалент навінавага шуму — таго самага «інфармацыйнага смецця», якім прапаганда заглушае важныя падзеі. Гэта і ёсць яе галоўная стратэгія: адцягнуць, растварыць, сцерці», — тлумачыць Вялічка.
Саша Вялічка родам з Беларусі, з 2021 года жыве і працуе ў Варшаве. Па адукацыі — магістр радыёфізікі, раней працавала ў ІТ. Яе зварот да мастацтва быў выкліканы палітычным пераследам і вымушанай эміграцыяй. Мастацкая практыка стала для яе спосабам працы з асабістай і калектыўнай траўмай. Вялічка працуе на скрыжаванні фатаграфіі, інсталяцыі, новых медыя і тэхналогій, даследуючы тэмы прапаганды, постпраўды і памяці.
«У мяне няма мастацкай адукацыі, — кажа Вялічка. — Для мяне мастацтва — гэта спосаб гаварыць пра Беларусь, пра нашу рэальнасць, якую свет усё часцей выбірае не заўважаць».
Праект «State of Denial» пакуль не завершаны. Бо час абсурдных прысудаў, палітычных арыштаў і фальшывых загалоўкаў у Беларусі яшчэ не мінуў. Праца Сашы Вялічка нагадвае: нават калі прастора праўды імкліва звужаецца, мастацтва застаецца полем супраціву, памяці і надзеі.
Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.news у Telegram