«Ці не частка гэта культурнай акупацыі Беларусі?»: Андрэй Хадановіч — пра «чыстку» паліц у школьных бібліятэках

Валянцін Акудовіч, Святлана Алексіевіч, Уладзімір Арлоў, Альгерд Бахарэвіч, Віктар Марціновіч, Людміла Рублеўская, Уладзімір Някляеў, Андрэй Федарэнка, Алесь Разанаў, Адам Глобус і іншыя — імёны трыццаці трох аўтараў пазначаны ў адмысловым спісе «непажаданай літаратуры», які быў разасланы ў школьныя бібліятэкі Беларусі.

Учора дакумент быў апублікаваны Беларускай Радай Культуры.

Усё аўтары ў спісе з’яўляюцца сябрамі Саюза беларускіх пісьменнікаў, арганізацыі, ліквідаванай у кастрычніку 2021 года.

Нягледзячы на тое, што Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь ужо паспела абвергнуць існаванне распараджэння і дакумента, у якім бібліятэкарам прапануецца прыбраць з паліц кнігі вышэйзгаданых літаратараў, навіна аб чарговых цэнзурных захадах у дачыненні да беларускага слова выклікала ў грамадстве рэзананс.

З просьбай пракаментаваць сітуацыю з «выдуманым» спісам Reform.by звярнуўся да паэта і перакладчыка, сябры Беларускага ПЭНа і Саюза беларускіх пісьменнікаў Андрэя Хадановіча. Імя вядомага дзеяча культуры гэтаксама прысутнічае ў пераліку «непажаданых» аўтараў, але ў даволі «вольным» запісе — «Хадасевіч Андрэй Валер’евіч».

Пытанне, якое Reform.by адрасаваў спадару Андрэю коратка гучыць так: Ці ёсць пэўная логіка ў тым, што крок за крокам у Беларусі знішчаецца беларускае слова і літаратура?

«Гэта нясцерпна для рэжым(аў)»

— Людскай логікі тут няма, — адказвае экс-старшыня Беларускага ПЭНа. — Але калі паспрабаваць паглядзець з нейкага вычварнага, алагічнага боку таталітарнага рэжыму, то тут можна пабачыць два тлумачэнні, дзве логікі, якія, у прынцыпе, не супярэчаць адна адной.

У першую чаргу, гэта татальная вайна беларускага рэжыму з усім, што прадстаўляе культуру. Таму што культура падчас пратэстаў 2020 года канчаткова выявілася зброяй і сілай. Яна была тым, што супрацьстаіць дубінкам АМАПаўцаў — выразны бок святла, якое занадта яскравае, дзейнае. Вершы, кнігі, слова наогул, натхняе і надае сіл. Яно выконвае ў няпросты час тэрапеўтычную функцыю, дазваляе нам быць мацнейшнымі. І цемра не можа гэтага цярпець — яна мусіць гэта знішчыць.

— А другая логіка?

— Каб разабрацца ў другой, давайце зірнём на спіс аўтараў.

Адразу можам заўважыць, што тут ёсць імёны сусветнавядомыя — набелістка Святлана Алексіевіч. Яе знаходжанне ў спісе ў пэўным сэнсе не выклікае ніякіх сумненняў і пытанняў.

Далей знаходзім імёны, якія займаюць выразную крытычную пазіцыю — напрыклад, старшыня незалежнага Саюза беларускіх пісьменнікаў Барыс Пятровіч. Усё як бы лагічна.

Спіс, апублікаваны By_Culture.

Але гэтаксама ў пераліку дзіўным чынам прысутнічаюць імёны і прозвішчы светлай памяці нябожчыкаў у беларускай літаратуры. Той жа Анатоль Вярцінскі, Алесь Разанаў. Чым яны замінаюць? Што гэта — подлая помста аўтарам, якія ўжо пакінулі свет? Улюлюканне ў спіны? Ці можа гэта, як і сімптаматычная памылка ў маім прозвішчы, проста праява некультурнасці? І людзі, якія складалі спіс, проста не ведаюць, хто сучаснік, а хто класік у нашай культуры? Што жывыя — што мёртвыя, што Хадасевіч — што Хадановіч, — ім розніцы няма.

Таксама дадам, што ў дакуменце — і імёны пісьменнікаў, якія трымаліся вельмі далёка ад палітыкі, нават ніякім чынам не пазначаючы сваёй крытычнай пазіцыі. Чаму ж і яны тут? У адказ на гэта мне прыходзіць на розум, на жаль, самая сумная логіка. Гэты захад — не проста змаганне бескультурнасці з культурай, змаганне супраць свабоды слова, палітычнай, пратэснай функцыі творчасці. Ключавы момант тут — менавіта беларуская культура. І тады лагічнай вынікае выснова: ці сыходзіць гэта толькі ад беларускага рэжыму? Альбо падобныя дзеянні — частка чагосьці шырэйшага, на жаль, яшчэ трагічнейшага? Ці не азначае гэты чарговы крок, што ўсе беларускія цемрашалы ўжо не гаспадары самім сабе, а як паслужлівыя марыянеткі выконваюць пэўную расійскую замову? Ці не частка гэта, давайце называць рэчы сваімі імёнамі, культурнай акупацыі Беларусі? Вось гэтае слова, якое ў святле вайны прагучала ва Украіне , — «дэнацыфікацыя»?

Ці не змагаюцца з намі ўжо проста таму, што мы пішам па-беларуску? Бо нягледзячы на тое, што ёсць у гэтым спісе некалькі рускамоўных аўтараў, мы ўсё роўна выступаем з пазіцыі Беларусі і бачым свет беларускімі вачыма. Ключавое пытанне: каму гэта змаганне выгадна? Яно не выгадна нават нашай сістэме ва ўсёй яе гратэскавасці. Але яно на руку пуцінскаму імперыялістычнаму рэжыму, які паглынае культуры і мовы краін-суседак. Усё гэта — частка пакуль сімвалічнага захопу ды сімвалічнай акупацыі нашай краіны, якая фармальна незалежная, але дзе тая незалежнасць, калі ў Беларусі з бібліятэк прыбіраюцца кнігі найлепшых пісьменнікаў розных пакаленняў?

«Ніхто нас не выратуе апроч нас саміх»

— Да якіх наступстваў гэта можа прывесці, на вашу думку?

— З аднаго боку, крокі па забароне кніг беларускіх аўтараў да горкага смеху анахранічныя. У ХХІ стагоддзі змагацца з кніжкамі — гэта як абмяжоўваць свабоду слова ў сітуацыі з інтэрнэтам. У выніку, спіс толькі дадасць пэўнага пратэснага рэспекту аўтарам, тым, хто змагаецца супраць рэжыму. Анахранічныя цемрашалы не разумеюць гэтага.

З іншага боку, безумоўна, шкада дзетак у канкрэтных школах, бібліятэках, чыё чытво ў выніку будзе менш цікавым. І, магчыма, у часы, калі дзеці ўсё менш і менш сядзяць за кніжкай, такія рэчы прывядуць да канчатковага заняпаду чытання. Вельмі, вельмі сумна ўсё гэта назіраць.

Цікавае супадзенне. Учорашняя навіна пра «спіс забароненых аўтараў» наклалася на нядаўнюю вестку пра законапраект ва Украіне, які мусіць абмежаваць увоз і распаўсюджанне не толькі расійскіх, але і беларускіх кніг. Як б вы маглі гэта пракаментаваць?

— У гэтым кантэксце ўсё выглядае яшчэ больш сумна — выяўляецца, што мы на сёння зусім непатрэбныя нікому.

З аднаго боку, нас знішчае ўласны марыянеткавы рэжым. З іншага, мы ўспрымаемся супольнікамі, хаўруснікамі агрэсара, і перастаем быць цікавыя, мякка кажучы, Украіне. Ды больш — нясём у свет асадачак гэтай рэпутацыі.

Пры такім раскладзе застаецца толькі адно, на маю думку. Калі ўчора мы і рабілі нейкія намаганні, каб быць сабою і не знікнуць, то сёння мусім рабіць у дзесяць разоў больш. Ды словы Багушэвіча, якім ужо нашмат больш за стагоддзе — «каб не ўмёрлі», зараз робяцца ў сотні разоў актуальнейшымі. Ніхто нас не выратуе, не дапаможа апроч нас саміх, і нашых нейкіх падвойных, патройных намаганняў. Быць сабой, быць Беларуссю там, дзе мы ёсць, па ўсім свеце, дзе нас вымушана раскідана, ва ўнутранай эміграцыі і ў падполлі сённяшняй Беларусі, у кожным еўрапейскім горадзе, дзе паўстаюць беларускія суполкі.

Я бы дадаў, што ў гэтым сэнсе сімвалічна, што пазаўчора адбылася другая — кракаўская частка фестывалю інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA. Я глядзеў, як запаўняліся слухачамі аўдыторыі, нават падчас паралельных чытанняў і выступаў. Глядзеў, як у Кракаў прыехала вялікая колькасць беларускіх кніжак, і людзі, хоць гэта было далекавата ад цэнтру, прыехалі, каб сустрэцца з беларускай літаратурай. Я не сумняюся, што праз некалькі дзён так будзе і ў Варшаве, а потым у Вільні. Пры ўсіх несумненных недапрацоўках каманды фестывалю, да якой належу і я, — у прынцыпе, гэта стала слушнай стратэгіяй: беларускае слова павінна гучаць. Сёння трэба рабіць усё, каб захаваць у некультурным свеце культуру, а ў максімальна неспрыяльных для Беларусі абставінах — усё беларускае.

Если вы нашли ошибку, пожалуйста, выделите фрагмент текста и нажмите Ctrl+Enter.

🔥 Поддержите Reform.news донатом!