Сцэна са спектакля "1,8 M". Фота: facebook.com/1.8M.spektakl
П’еса, па якой пастаўлены гэты спектакль, заснавана на лістах і ўспамінах беларускіх палітвязняў і іх сваякоў. Удзел у праекце прымаюць акцёры з Беларусі, Расіі і Польшчы — Павeл Гарадніцкі, Ігар Шугалееў, Паліна Дабравольская, Валянціна Сізаленка, Барташ Беленя, Эвеліна Панькоўска ды іншыя. Рэжысёрам з’яўляецца вядомы расійскі тэатральны і кінааўтар, лаўрэат прэмій «Золотая маска», «Ника», «Текстура: Имя», Венецыянскага кінафестывалю Іван Вырыпаеў.
«1.8 М» — так называецца новая тэатральная пастаноўка, якая ўчора была прэзентавана публіцы ў Новым тэатры (Nowy Teatr) у Варшаве.
Чые маналогі распавядаюць акцёры ў спектаклі? Што маецца на ўвазе пад назвай «1.8 М»? І ці толькі пра Беларусь пастаноўка? Паліна Дабравольская — беларуская рэжысёрка, музыка і актрыса, якая прымае ўдзел у адным з гучных праектаў сыходзячага 2021 года, пагадзілася падзяліцца з Reform.by досведам супрацы з расійскім рэжысёрам, міжнароднай камандай спектакля ды асабістым бачаннем незвычайнага перформансу. Напярэдадні прэм’еры спектакля яна дала інтэрв’ю амаль перад самым выхадам на сцэну.
— Паліна, ды ўсё ж хацелася б даведацца, колькі часу ішла праца над праектам?
— Першая рэпетыцыйная сесія адбылася ў жніўні, так. Але калі быць дакладнай, то шчыльны рэпетыцыйны працэс пачаўся з першага снежня. Мы зрабілі спектакль за месяц.
— Каго вы іграеце ў пастаноўцы?
— На гэта пытанне складана адказаць. У спектаклі няма такіх звычайных роляў, як у «традыцыйных» пастаноўках. Спектакль паўстаў з лістоў, тэкстаў палітвязняў альбо іх сваякоў. І ў мэтах бяспекі мы змянілі імёны герояў.
Тут складаная сітуацыя, але нават у аднаго з нашых герояў ёсць такія словы: ці мае маё імя хоць нейкае значэнне ў дадзеную хвіліну? І пэўна, так і ёсць: імёны ў нашым спектаклі — не самае галоўнае, як і ролі, характары. Галоўнае — тое, што мы прамаўляем. У гэтым плане ідзе такое спалучэнне нас — як акцёраў і асобаў — і тых людзей, чые словы мы прамаўляем. 50/50. І для сябе я вызначаю гэта так: мы надаем голас тым, хто ў зняволенні, пакутуе, і спрабуем распаўсюдзіць іх думкі сярод іншых людзей.
— Чыю гісторыю вы пражываеце? Пра што яна?
— Вы кажаце «пражываеце», але гэта слова не зусім тут дарэчы. Мы працуем у рэчышчы дакументальнага тэатра, які мае на ўвазе іншы падыход. Тое, пра што я казала раней.
Але я распавядаю гісторыю жанчыны, якую затрымалі пасля Жаночага марша. Яна расказвае ў даволі такой скупой манеры. Кажа пра тое, што ў выніку ёй далі восем месяцаў, а яе брату — пяць гадоў калоніі. Ды яшчэ аднаму хлопцу — тры з паловай, сяброўцы — два з паловай, яна кажа пра гэтыя неадпаведныя тэрміны — гады, гады, гады. І яе думка такая, што ўсе адсядзяць свае тэрміны, і што з гэтым рабіць — невядома. То-бок яна і сабе, і людзям задае пытанне, што яна можа зрабіць. Бо яна не ведае, што яна можа зрабіць.
У спектаклі шмат маналогаў, і ёсць з такім аптымістычным пасылам, але маналог маёй гераіні, напэўна, адзін з самых рэалістычна-песімістычных.
— Вы яго свядома абіралі?
— У нас быў тэкст, які склаў з маналогаў герояў беларускі драматург, імя якога мы таксама не называем. Ён працаваў разам з Іванам Вырыпаевым, і ў творы ёсць, вядома, свая драматургія.
Яшчэ падчас рэпетыцый мы вызначалі, чыя гісторыя каму больш пасуе — і па целе, і па голасе. Зразумела, што я не буду прамаўляць маналог маці дзвюх дзяцей, таму што я не маці. Мне бліжэй дзяўчына прыблізна майго ўзросту. Таму тут хутчэй так: не толькі я выбрала гераіню, але і яна — мяне.
— Паліна, ці змянілася Ваша разуменне тэатра, калі вы ўключыліся з працу з Іванам Вырыпаевым?
— Па-першае, мне падаецца, што гэта мара любога чалавека, які захапляецца тэатрам, ці яго вывучае, спазнае — пазнаёміцца з такой постаццю як Іван. Мне пашчасціла, што мы сустрэліся ў Кіеве. Гэта адбылося цалкам выпадкова, калі мы толькі з’ехалі з сям’ёй з Беларусі. А потым мяне запрасілі ў праект, і я пераехала ў Польшчу. І трапіла ў тэатральную школу Івана. Гэта такая драматургічна-рэжысёрская ініцыятыва для тых, хто ўжо мае адукацыю, і я тут набіраюся рэжысёрскіх ведаў.
Шчыра прызнаюся, — тое, што я атрымліваю, працуючы з Іванам, вельмі ўва мне адгукаецца. Гэта абсалютна мой «космас». Нібыта я адчувала, што разумею ўсё гэта. Працаваць з Ванем вельмі цікава, таму што ты не заўжды задаеш сабе так шмат канкрэтных пытанняў. І для мяне гэта вельмі цікава з рэжысёрскага пункту гледжання, бо ў гэтай галіне мне хочацца рэалізавацца (Паліна Дабравольская ўжо з’яўляцца рэжысёркай такіх пастановак, як «Пакой памірае», «Сарматыя», — заўвага Reform.by).
— Ці можна сказаць, што ў Івана Вырыпаева ёсць пэўная дыстанцыя, якая дазваляе паглядзець на драматургічны матэрыял, на сітуацыю ў Беларусі, з пэўнага ракурсу?
— Вядома, што ў гэтым спектаклі мы кажам пра Беларусь, але не толькі пра яе. Падобныя злачынствы супраць чалавека, гуманнасці, адбываюцца ва ўсім свеце. У Расіі той жа рэжым, што ў Беларусі, ды, можа, там нават усё і горш, бо ў нас, прынамсі, усё адкрылася. Іван, да прыкладу, не вяртаецца ў сваю краіну, бо ён падтрымліваў Аляксея Навальнага.То-бок мне падаецца, што калі б у чалавека была дыстанцыя да матэрыялу, ён бы за яго не ўзяўся. Толькі калі ён не хоча «хайпу». Але гэта абсалютна не пра гэты праект.
Я проста ведаю таксама людзей, якія «хайпяцца» на тэме Беларусі, і не люблю гэтага. А тут не, мы ўвесь час параўноўваем. Наш спектакль хутчэй не пра тое, хто добры, а хто — дрэнны, а ён — пра чалавека, пра тое, як жыць у гэтым свеце. І мне падаецца, што ў такім выпадку дыстанцыі не можа існаваць, калі ты сапраўдны рэжысёр і хочаш выказацца на тэму. Наадварот — менавіта з-за адсутнасці дыстанцыі і ўзнікаюць такія праекты, на маю думку.
— Паліна, я так разумею, што ў пэўным сэнсе канцэптуальны падыход рэжысёра да тэмы праяўляецца праз назву спектакля — «1,8 М». Адкуль такая назва?
— 1.8 метраў — гэта тая плошча, што даецца зняволеным у беларускіх турмах. У нас у прынцыпе ўсё — сцэнаграфія (Караліна Брамовіч — Reform.by), нават светлавая рэжысура падпарадкавана ідэі адлюстравання гэтай мізэрнай плошчы. У светлавым квадраце стаіць чалавек і распавядае сваю гісторыю, і табе падаецца, што гэта проста квадрат. Але ў нейкі момант ён памяншаецца да 1.8 метраў і ты разумееш, што вось у такіх умовах знаходзяцца людзі. Але таксама гэта выказванне не толькі пра тое, што адбываецца ў турмах, а ўвогуле — наколькі ўлады знішчаюць асабістую прастору чалавека. Пра тое, наколькі чалавек нібыта не важны ў гэтым свеце. Пра тое, наколькі ўлады змяншаюць чалавека да яшчэ меншага.
— Дзякуй за адказ, Паліна. Яшчэ хацелася б распытаць пра вашых партнёраў па спектаклі. У пастаноўцы — бліскучы каст. Гэта і беларускія акцёры Павел Гарадніцкі, Ігар Шугалееў, і Эвеліна Панькоўска ды Барташ Беленя — з польскага боку. Барташ Беленя, увогуле, пасля перформансу салідарнасці з беларусамі ў Еўрапейскім парламенце ў гэтым годзе, калі ён зрабіў рэпліку перформансу Яны Шостак, назаўжды ў сэрцы беларусаў. Такое забыць немагчыма. Як вам працавалася з польскімі калегамі?
— Эвеліна Панькоўска і Барташ Беленя абсалютна неверагодныя і як акцёры, і як людзі. Яны — польскія актывісты і абсалютна ў тэме таго, што адбываецца ў Беларусі, асабліва Барташ, які нарадзіўся на мяжы з Беларуссю. Неверагодна глыбокія асобы.
Ды ўвогуле ўвесь наш склад — цудоўныя. З усімі ў мяне вельмі цёплыя стансункі, мы нават як сям’я. Мне падаецца, што такі давер склаўся, бо мы ўсе ведаем, пра што хочам распавесці. І канечне, сам праект — ён ні ў якім разе не не адпавядае эгаістычнаму жаданню быць зоркай на сцэне. То-бок мы ўсе разумеем, што ў дадзеным выпадку мы не зусім акцёры, якія традыцыйна іграюць у тэатры. А мы менавіта тыя, хто можа прамовіць словы тых людзей, якія знаходзяцца ў зняволенні — мы нібыта як мост.
На першых рэпетыцыях мы шмат разважалі на розныя тэмы: не толькі пра сітуацыю ў Беларусі, але ў Польшчы, Расіі, пра тое, што адбываецца ў Еўропе, у Амерыцы. І мне падаецца, што калі ты сумленны чалавек, то ў цябе не ўзнікае пытанняў, што добра, а што дрэнна, бо і так зразумела. І пытанне дапамогі хаця б у тым, каб даць голас чалавеку, які знаходзіцца ў няволі, — гэта тое, што мы можам зрабіць як людзі тэатра. Мне падаецца, што ўсе, хто прымае ўдзел у праекце, гэта адчуваюць і разумеюць.
— Паліна, у апошнім пытанні хочацца спытаць непасрэдна пра Ваша адчуванне года. Вы зараз прымаеце ўдзел у важным спектаклі з міжнароднай камандай. Колькі дзён таму на фестывалі «Боская камедыя» ў Польшчы адбылася прэм’ера непасрэдна ўжо вашай монапастаноўкі «Сарматыя». Яшчэ пэўны час таму — вы выступілі як музыкант Chornabrova з першым альбомам «Словы», пра які, дарэчы, пісаў і Reform.by. Атрымоўваецца, што нягледзячы на эміграцыю з Беларусі, гэты год выдаўся для вас досыць прадуктыўным. На якой ноце ён для вас сканчаецца?
— Год быў розным, але сапраўды прадуктыўным. Часам я кажу сабе, што можна было б зрабіць і болей, але потым: «Стоп, Паліна, ты проста паглядзі, колькі ўжо зроблена» (смяецца).
Мне было вельмі цяжка, калі я толькі пераехала ў Кіеў. Месяцы два не магла рабіць абсалютна нічога: проста ляжала на канапе. Было вельмі няпроста. Але потым пазнаёмілася з Іванам, пачаўся працэс пераезду ў Польшчу, напісання нейкіх новых песень, і паступова, паступова пачаўся нейкі рух. А калі ўжо ў жніўні перабралася сюды, нарэшце спакойна ўздыхнула і пачала працаваць.
У прынцыпе, восень для мяне такі працавіты перыяд, і як ні дзіўна, так адбылося і сёлета. Праектаў ужо шмат і на наступны год. Я зараз спрабую неяк усё размеркаваць у сваёй галаве. Дзякуй планетам, ёсць што планаваць.
Я спадзяюся, што беларусы і далей будуць працаваць над беларускім мастацтвам і не толькі ды аб’ядноўвацца з іншымі краінамі. Будзем далей спрабаваць неяк рушыць чалавецтва нават у такіх умовах.
Плануецца, што спектакль «1.8 М» пасля паказаў 28, 29 і 20 снежня будзе дэманстравацца ў Новым тэатры ў Варшаве і налета. І гэтаксама не выключаюцца гастролі міжнароднага праекта па Польшчы.